Мавзу: Интернет тармоқлари



Download 210,5 Kb.
bet7/7
Sana23.02.2022
Hajmi210,5 Kb.
#172925
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
Интернет тармоgлари

ИНТЕРНЕТ ВА ХУҚУҚ ТИЗИМИ сифатида
Аввал илмий нуқтаи назардан Интернет нима эканлигини белгилаб олайиик.
Маoлуроки, Интернет яна Wорлд Wиде Wеб (WWW) - "жахон миқёсидаги ахборотлар то(ри" деб хам аталадл Бу оддий то(р эмас, балки кўплаб рнаoрумотлар базалари ва банкларидан иборат то1 рдир. Бошқача айтганда, бу хужжатлар, маьлумотиар ва матнлардан иборат кўплаб турли ахборот тўпламлари (ахборот ресурслари, маьлумотиар ёки билим базалари)ни ўз ичига олган, иудудлараро ахборот тўри ёки тизими билан ўзаро боғланган жахон миқёсидаги тақсимланган билим базасидир.
Бу жахон миқёсидаги ахборотлар тўри хар хил тур ва йўналишдаги сон-саноқсиз Компьютерлар (лиисоблаш техникаси воситалари), дастурий воситалар, ахборот ресурслари, алоқа ва телекомнмаикация воситалари негизида ташкил этилган бўлиб, ахборотлар улар орқали узатилади ва олинади.
Жами Wорлд Wиде Wеб ахборот тўпламлари ко;п сонли "гиперматнли" алоқалар билан богиангатуХр. лиар бир шундай алоқа WWW матнли ё граиик хужжатлари ёки хужжатлардаги элераентиарнинг исталгаа нуқталариниўзаробогУайди.Улар ХТМЛ (Хипер Техт Маркуп Лангуаге) форматидатақдитнетнади хамда матнлива граиик парчалар, безакелементлари, алохида рааoлумотфар ва бошқа унга ўхслиаск тазилмалардан ташкил топиши мумкин.
Интернет таркибига ко(п сонли провайдерлар (Интернетдау фойдаланувчиларга ахборот хизраатлари кўрсатадиган субектиар), серверлар (ахборот захиралари жойлаштирилган компютcр!ар)нмг cгалари, Интернет хизматларидан фойдаланувчилар ва ахборот ЖстеoинолчМари киради ва лининг фоолиятини таъминлайди.
Телекоммуникация тизимлари, дунё миқёсидаги тизимлар ва интерактив ахборот тарқатиш воси-таларининг ривожланиши алохида фойд^ланувчилар учим дсярли чексиз ахборот тўпланилариcлан ибй-даланиш имкониятини яратади. Шундай қилиб, жахон миқёсида ягона электрон ахборот макони вужудга келади.
90-йилларнинг бошларида Аппле фирмасининг собиқ президенти Д. Скалли ва бошқа мутахассислар ягоcа ахборот маконидаги навигация - "билимдаги навигация" Ьоясини илгари сурган эдииар. Шундай очиқ ахборот макони Интернет бўлди.
"Интернет" деб номланган жахон рниқёсидаги бундай мураккаб ахборотлар тўрини автоматлаш-ткилган ахборот тизими деб аташ мумкинми? Бусинг учун А.АТга қонун чиқарувчи томонидан берилган таoрифга қайтамиз.
"Ахборотлаштириш тўғрисида"ги қонунда "ахборот тизими1o тушунчасига шундай таoрииберилган: "ахборот тизими - ахборотни тўплаш, сақлаш. излаш. унга ишлов бериш хамда ундан ибйдаланиш имконини берадиган, ташкилий жихатдан тартибга солинган жами ахборот ресурслари, ахборот технологиялари ва алоқа воситалари". (3-модда).
Шунингдек "автоматлаштирилган ахборот тизимлари ва уларнинг технологияларини таъминлаш воси­талари" терминига хам таoриф берамиз - "ахборот тизимларини лойихалашда фойдаланиладиган ёки ярати-ладжган, уларнинг ишлашини таъминлайдиган дастухий; техник, лингвистик, хуқуқий ва ташкилий воситалар (електрон хисоблаш машиналари учун дастурлар, хисоблаш техникаси ва алоқа воситалари; луьатлар, тcзауруслар ва таснифловчилар; йўриқнома ва методикалан низомлар, уставлар, лавозим йўриқномалари; чизмалар ва уларнинг тавсифлари, фойдаланишга доир бошқа хужжатлар ва илова хуятлар".
Хуллас, Интернет таркибида, юқорида коЦатиб ўтилганидек, хужжатлар (хуижатларнинг тўпламлари) ва ахборот технологияларининг ташкилийжихатдан тартибга солинган йиьиндиси Лштирок этади.
Интеметдаги ахборот технологиялари деганда худудлараро телекоммунлкацион ахборот тизимида ахборот жараёнларини амалга оширадиган технологик операцияларнинг изчиллиги тушунилади.
Хужжатлар ва ахборот технологияларининг ташкилий жихатдан тартибга солинган йигиндиси деганда тизимда фойдаланувчиларга ахборох жойлаштириш бо"йича хизраатлар кўрсатадиган ёки маoинмотлар базаларидан ахборот излаш ва олиш имикони яратиб берадиган кўп сонли провайдерлар хамда Интернетга мтирожаат қиладиган ва ахборот оладиган субектиар фаолиятининг ташкилоти тушунилади.
ААТ - Интернет тўрини таъминлаш воситалари - бу Интернетнинг мавжудлиги ва фаол ишлашин таъминлайдиган дастурий, техник, лингвистик, хуқуқий ва ташлcилий воситалардир.
Шундай қилиб, Интернет - бу автоматлаштирилган ахборот тизими, бироқ оддий ААТдан фарқл ўлароқ, ўзига хос тизимдир. Бу информационжамиятнинг вужудга келиши ва ривожланиши негизини ташки этадиган дунё миқёсидаги ТАРМОҚли ААТдир. Мохият эoтибори билан, Интернет дунё миқёсидаг ААТ сифатида инлбрмацион жамиятнинг информацион инфратузилмасини ташкил этади. Бу инфратузилрм худудлараро ахборот-телекоммуникация тизимлари ва уларда билим захиралари тарзида тақсимланган биргаликда интеграл билим манбаини хамда информацион жарният субектларининг коммуникация воси-таларини ташкил этадиган ахборот ресуисларидан ташкил топади. Ушбу инфратузилмада информацион жамият­нинг талабларидан бири - худудлараро ахборот-телекоммуникация тизимлари (ХАТТ)га уланган шахси> Компьютерлардан оммавий фойдаланиш талаби амалга ошади.
Интернетдан фойдаланиш биз янги информацион жамиятни тавсифлашда айтиб ўтган барча фаолиял турлари ва шаклларини амалга ошириш имконини беради Уларни эслатиб ўтамиз:
жамият аъзоларини шахсий Компьютерлар ва худудлараро ахборот-телеконимунифоция тизимлари ишлашга тайёрлаш (ўргатиш);
тизимда товар ва хизматлар билан олди-сотди қилиш, алоқа ва коммуникация, дам олиш ва хордиқ чиқариш, тиббий хизмат кўрсатиш ва х.к.;
хар бир кишининг ХАТТдаа деярли бир лахзада тўлиқ, аниқ ва тўғри маoлураотларни олиш им-конияти;
хар бир жамият аъзосининг хар бир киши билан, хар бир кишининг барча билан хамда барчанинг хар бир киши билан бир лахзада боғланиши (масалан, Интернетдаги қизиқишлар бўйича "чатлар").
Шундай қилиб, информацион жамиятнинг негизини ташкил этадиган жахон ахборотлар макони Ин­тернет ёрдамида фаол вужудга келтирилади Унда ахборот яратиш тизимлари (нашриёт уйлари, газета ва журналларнинг тахририятлари, телевизион ТАРМОҚлар, телестудиялар) хамда уни тарқатиш ТАРМОҚлари (кабел, телефон, Компьютер, йўлдош орқали)ни бирлаштирувчи йирик ахборот бирлашмалари фаолият кўрсатади. Дунёнинг кўплаб мамлакатларининг худудларини қамраб оладиган халқаро ахборот-тcле-коммуникация тизимлари Лш охoб боради. Бугунги кунда Интернетда ишбилармонликка доир, маoрифий ва кўнгилочар ахборотлар, электрон газета ва журналлар, жамият турмушининг деярли барча сохаларига оид маълумотлар базалари, электрон почта жамланган бўлиб, кутубхоналар, давлат ва хусусий ташки-лот хамда компамяларнингхархилахборот ресурсларидан фойдаланиш имконияти мавжуд. Оммавий ахборот воситаларининг Интернетдаги фаолияти йўлга қўйилмоқда, оммавий ахборот воситалари билан ХАТТ интеграциялашмоқда, оммавий ахборотларни тарқатишнинг ягона мухити - мултимедиа ташкил этилмоқда.
Дунё миқёсидаги ахборотлар маконининг мухим хусусиятини эслатиб ўтмоқчимиз. Интернетда ХАТТ иштирокчиси бўлган давлатларнинг жуьрофий ва жуьрофий-сиёсий чегаралари бўлмайди, бу тизимларда мамлакатлар миллий қонунчиликларининг "тўқнашуви" ва "ўзгариши" содир бўлади. Бун-инг натижасида янги халқаро ахборот қонунчилигини шакллантириш муаммоси туьилади.
Шундай қилиб, Интернет, мохият эoтибори билан, инсон яшайдиган янги мухитни, шахс, жамият ва давлат лаолиятининг янги мухитини вужудга келтиради. Бу мухит кўпинча виртуал мухит деб аталади. Бунда мазкур мухитнинг асосий обекти хисобланган ахборотни жисмонан хис этиб, "қўлда ушлаб" бўлмасУги назарда тутилади.
"Виртуал" сўзи лотинча "виртуалис" сўзидан келиб чиққан бўлиб, "бўлиши мумкки бўлганo деган маoнони англатади. С.А. Кузнецовнинг луьатида "виртуал" тушунчасининг икки хил маoноси берилган: 1) бўлиши мумкин бўлган, маълум шароитларда бўлиши мумкин бўлган ёки намоён бўлиши кутилган; 2) шартли, ботиний.
"Виртуал" тушунчасини ХАТТга нисбатан умуман ва Интернетга нисбатан қисман қўллашда унинг иккала маoноси хам бутушунчанингмазмунинитўлаифодаламайди. Бир томондан, ахборот рамзлар, белгилар ва тўлқинлар кўринишида, яъни Компьютерда ёки алоқа йўУари орқали узатишда тақдим этилган шаклда маълум шароитларда, масалан, Компьютер экранига чиқарганда ёки принтерда қог * озга чиқарганда чиндан хам намоён бўлади. Аммо бу ботмий эмас, балки моддий шаклда (масалан, қоьозда) ифодаланиши мумкин бўлган реал мавжуд воқеликдир.
16.2. Интcраетнинг хуқуқий аспектлари
Реал мухитда бўлгани сингари, виртуал мухитда хам хар хил субектлар фаолият кўрсатади. Улар бир-бири билан маълум мимосабатларга киришади, бунда, шу жумладан юридик оқибатлар хам содирлар айтганидек, виртуал мухит хуқуқи вужудга келади тфу муииитнинг асоси ёки фтуқуқий негизун айнан ахборот хуқуқи ташкил этади Бугунги кунда Интернет хуқуқий нуқтаи назардан нима эканлиги хақида жуда кўп бахслар кетаётир. Бу масала юзасидан фикр билдираётган мутахассисламинг икки гурухини ажратиш мумкин.
Бир гурух мутахассисламинг фикрича, Интернет — бу хуқуқни мутлақо қўллаб бўлмайдиган мухитдир.
Иккинчи гурухнинг фикрича, хуқуқ Интеметда муносиб ўрин эгаллайди, бунинг учун фақат бу мухит субектлари юридик оқибатларга олиб келадиган муносабатиарга киришишига туртки берадиган обектламинг ўзига хосликлари ва юридик хусусиятларини хисобга олиш лозим.
Бироқ, улараинг бирориаси хам хозирча Интеметда хуқуқий тартибга солиниши лозим бўлган ижтимоий муносабатлар йиьиндисини ва, энг мухими, бундай хуқуқий тартибга солишнинг хусусиятларини аниқлаш мақсадида мазкур виртуал мухитни батафсил тизимии тахлилдан ўтказгани йўқ.
Хуқуқнинг бу мухитдаги ўрни ва ахамиятини аниқлаш учун мазкур мухитнинг ўзи нима эканлиги, унда ёки унинг атрофида юридик оқибатларга олиб келадиган қандай муносабатлар вужудга келишини англаб етиш лозимдир.
Қўйилган саволларга жавоб топиш учун Интернет юридик нуқтаи назардан нима эканлигини кўриб чиқамиз.
Энг аввало, Интернет умуман хуқуқнинг обекти ёки субекти бўлиши мумкинми, деган саволга жавоб беришга уриоиб кўрамиз.
Бундай Интернетни умуман хуқуқнинг субекти деб хисоблаш мумкинми? Санаб ўтилган ас-боб-ускуналар ва ахборот ресурсларининг жами йиг индиси маълум ташкилий тузилма ёки хатто тизими — ТАРМОҚ, тўр кўринишидаги ААТни лашкил этади Аммо бу жами йиьинди умуман олганда бкон-бир бошқа тузилма бттан хуқуқий муносабатларга киришадиган халқаро ташкилот хам, давлат ташкилоти хам, жамоат уюшмаси хам, юридик шахс хам. юридик жихатдан ташкил этилган бирон-бир бошқа тузилма хам эмас. Кўриб чиқилаётган тузилма бфлан ўзаро хамкорлик қиладиган бошқа тузилманинг о(зи ё*қ. Шу боис Интернет хуқуқ субекти хисобланмайди.
Интернет умуман хуқуқ обекти, яъни гтимоий муносабатларга сабаб бўладиган обект хисобла-надими? Интернетни ташкил этадиган асбоб-ускунажар, ахборот ресурслари, алоқа ва теиекоммуникация воситаларининг жами йиг*индиси алохкла мулкка ажратилмаган. унинг бирон-бир аниқ эгаси ё*қ. Умумаа олганда, Интернет хеч кимга тегишли эмас, шунинг учун хам у хуқуқ обекти бўла олраайди.
Бироқ Интернет таркибига кирувчи ва малум шахсларга мулк ёки эгалик хуқуқида тегишли бўлган алохида обектиар жуда хам кўп. Шунингдек, ушбу алохида обектлар юзасидан ўзаро хуқуқий муносабатларга киришадиган субектлар хам коплаб ма\жуд.
Хуллас, Интернетни оддий моддий (реал) мутут >^;ни бизнинг реал хаётимизга қиёслаш мумкин. Бу реал мухитда биз бир-биримиз билан шахсан, хат-хабариар, телеграф ва телефон ёрдамида мулоқот қиламиз. Ишга борамиз, бу ишни бажарамиз ва. у>"га қайтамиз. Адабий, илмий ва бошқа фаоиият билан шуьулланамиз. Мактабда, олий ўқув >нитида тахсил оламиз, оЭз малакамизни бошқа йўл билан оширамиз. Хордиқ чиқарамиз. Тиббий муассасалахга мурожаат қиламиз. Махсулотлар, товар ва хизмат-ларни излаймиз ва таклиф қиламиз, олди-сотди билан шугулланамиз ва х.к. Табиийки, бундай харакатларни содир этиш жараёнида ушбу реал мухит таркибига кирувчи тегишли субектлар билан маълум муноса­батларга кириша миз.
Интераетда хам худди шундай бўлади Биз Интераетда худди шундай харакатларни содир этамиз ва худди шундай муносабатларга киришамиз. Бинобариа, Интернет - худди (ёки деярли) биз яшайди-ган мухитнинг ўзи, фақат виртуал мухит. дсб қайд этиш ими? мумкин.
Интернет — бу энг аввало ахборот мухити бўлгани тулайли, уни ўрганиш учун ахборот сохаси моделини тўла қўллаш мумкин. Шунинг учун хам бу мухитни ўрганишда энг аввало хуқуқий информатика ва хуқуқий Жcибеметика усулларига асосланган информацион ёндашувга таяниш мақсадга мувофиқдир.
Интернет виртуал мухитининг хусусиятларини ўрганиш, унда вужудга келадиган ижтимоий муносабат­лар тизимида хуқуқнинг ўрни ва ахамиятини аниқлаш учун бу мухитни ахборот сохаси модели усули бўйича қисмларга ажратамиз ва виртуал ахборот мухити моделини тузамиз. Бу модел асосида қисмларга ажратилган мухитнинг хар бир сохасида ахборотга доир хуқуқий муносабатларни амалга ошириш хусусиятларини кўриб чиқамиз, Интернет ахборот мухити сохаларида фаоиият кўрсатувчи субект-ларнинг хатти-харакатларини ўрганамиз. Бунда ахборотнинг айнан виртуал мухитда намоён бўладиган
ўзига хосликлари ва юрМик хусусиятларини хисобга оламиз. Интераетдаги ахборотга доир муносабатиарни хуқуқий таитибга солиш масалаларини ўрганишда биринчи навбатда амалдаги ахборотга доир қомин хужжатлари нормаларига таянамиз.
Реал ахборот мухити ва виртуал ахборот мухитида намоён боиувчи ахборотга доир рауносабат-ларнинг қиёсий тахлили уларда маълум фарқ мавжудлигини кўрсатади. Бу шу билан боғлиқки, виртуал мухитда ахборотнинг жисмоний хусусиятлари ўзгаради ва бунинг натижасида ахборот хуқуқий муноса-батлар обекти сифетида янги ўзига хосликлар ва юридик хусусиятларга эга бўлади.
Интернетда ахборотга доир муносабатларни тартибга солишнинг хусусиятлари айнан ахборотларни бу тизимда жисмоний тақдим этишнинг, авваламбор уларни электрон кўринишда тақдим этишнинг хусусият­лари билан белгиланади. Ахборотни алоқа каналлари орқали узатиш, уни Компьютер экранига чиқаришда ушбу ахборот қайд этилган қаттиқ етказувчи эмас, балки виртуал, яъни қовл билан ушлаб бўлмайдиган етказувчи мавжуд бўИадл Бу хужжатлаштирилган ахборотлар, биринчи навбатда расмий хужжатларни виртуал мухитда расмийлаштириш ва тақдим этишни қийинлаштиради Афтидан, электрон хужжатларнинг тўғрилиги ва оригиналлигини та*минлайдиган ва тасдиқлайдиган, хуқуқ учун янги хисобкнган электрон хужжат-ларнинг хуқуқий режимини мустахкамлаш механизмларини яратиш талаб этилади. Электрон рақамли имзо механизмининг пайдо бўлиши бу қийинчиликни енгишга ёрдам беради. Бундан ташқари, у тўғрилиги ва оригиналлиги анoанавий - қоьозда ифодаланган хужжатлардагидан хам кўпроқ кафолатлан-ган хужжатларни яратиш имконини беради.
Download 210,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish