Mavzu: Inson apparatini funksional holatini baholash va nazorat qilishda psixologik fiziologik usullar

Iroda buzilishlari

Abuliya – faoliyatga intilishning yо’qligi, passivlik, aspontanlik, adinamiya. Abuliya turli patologik jarayonlarda kuzatiladi. Shu jumladan, abuliya shizofreniya uchun xarakterli (―energetik potensialni yо’qoetish‖, ―dinamik bо’shliq‖, ―struktur deformasiya‖), uning oddiy formasi va chuqur psixik deffekt holatlarida yaxshi
ifodalangan bо’lib, organik psixik buzilishlarda ham uchrashi mumkin. Abuliyada adinamiya, spesifik peshona fenomeni sifatida (―singan pero sindromi‖) K.Kleist tomonidan birinchi marta 1934 yilda ajratilgan va harakatga intilishning etishmasligi va butunlay yо’qligidan iboratdir. Bunda yuzaga keluvchi diapazon etarli darajada keng: fikrlash va nutqning etishmasligidan to tо’liq harakatsizlik – akineziyagacha. K.Beringer (1934) peshona shikastida spontan faollikning e‘tiborli tormozlanishi tashqi ta‘sirlarga ta‘sirlilikning saqlanib qolishi bilan mos keladi, deb kо’rsatgan. W.Klages (1954) kо’rsatishicha, diensefal shikasti bilan bog’liq aspontanlik, peshonadan farqli, fiziologik charchoqning ifodasi hisoblanadi va fikrlashning buzilishi bilan о’tmaydi. Ba‘zida bemorlar statusini aniqlashda faollikning kuchsizlanishi depressiyasi kuzatiladi (―adinamik depressiya‖). Oxirgi holatda faollikning tushib ketishi faktini tushunish, kasallik kо’rinishi sifatida, shu jumladan bemorning bu holatni engib о’etishiga intilishi xarakterlidir. Adinamik depressiyada, bemorlarning xabarlariga kо’ra, irodaviy kuchlanish xususiyati ham pasayadi. Ular nima qilishni biladilar, harakat zaruriyatini tushunadilar, ammo uni amalga oshirishga о’zlarida kuch topa olmaydilar.
Harakat uchun impulslarning kuchsizlanishi yoki bо’shligi (sodda tilda
―yalqovlik‖) gipobuliya termini bilan aniqlanadi. Faollikning pasayish darajasi turlicha bо’lishi mumkin – e‘tiborsizdan, kо’proq sub‘ektiv kechuvchi, aspontanlik bilan chegaraviygacha. Gipo- va abuliya – nozologik spesifikadan mahrum bо’lgan buzilish. Turli psixik va somatik kasalliklarda, shaxs buzilishida, bosh miyasining organik shikastlari natijasida, narkomaniyada uchraydi.
Gipodinamiya va asteniya singari о’xshash tushunchalarni chegaralash kerak. Klinik rejada ular kо’pincha aralash ma‘noda bо’ladilar: asteniya kо’pincha gipodinamiya bilan birga keladi. Ammo, bunaqa hamma vaqt ham bо’lavermaydi. Asteniyaning giperstenik variantida, masalan, faollikning kuchsizlanishi kuzatilmaydi. Latentlik holati yuqori holdan toyishda birga kechmaydi. Bundan kelib chiqadiki, kо’rsatilgan tushunchalar (ularga taalluqli bо’lgan klinik kо’rinish) ularning tashqi mos kelishida identik hisoblanmaydi.