Mavzu: Ingliz va O’zbek tillaridagi frazeologizmlarda polisemiya

 

19 

Masalan,  jonini  jabborga  bermoq  yoki  dust  yourself  down    frazeologik  birliklari 

“bor kuchini safarbar qilgani holda faoliyat ko’rsatmoq” ma’nosini anglatadi. Bu 

ma’no  jon,  jabbor,  bermoq  yoki  dust,  yourself,  down  so’zlari  anglatadigan 

ma’nolarning  oddiy  yig’indisi  emas,  balki  ma’lum  obrazga  asoslanadigan 

umumlashma ko’chma ma’no.  

    Frazeologik  birliklarning  mazmun  planida  ikki  hodisa  ajratiladi:  1)  lug’aviy 

ma’no, aniqrog’i frazeologik ma’no; 2) uslubiy baho.  

   Tarkibli  morfemaning,  leksemaning  ma’nosi  odatda  uni  tashkil  qiluvchi  til 

birliklarga  xos  ma’nolarning  yig’indisi  sifatida  gavdalanadi,  qismlar  ma’nosi 

asosida butunning ma’nosi tushuniladi.  

   Frazeologik  birlik  tarkibli  til  birligi,  lekin  uning  ma’nosi  tarkibidagi 

leksemalarga  xos  ma’nolarning  oddiy  yig’indisiga  teng  bo’lmaydi.  Frazeologik 

birliklarga  xos  ma’no  tarkibidagi  leksemalarning  ma’nosiga  nisbatan  maxraj 

ma’no,  ustama  ma’no  sifatida  gavdalanadi,  bu  ma’no  tarkibidagi  leksemalarning 

ma’nosiga  suyanmasligi  ham  mumkin.  Frazeologik  birliklarning  ma’nosi 

tarkibidagi  leksemalarga  xos  ma’nolarning  oddiy  yig’indisi  bo’lmasligi,  shular 

ustiga qurilgan yangi bir ma’no bo’lishi sababli, frazeologik birliklarda go’yo ifoda 

plani  bilan  mazmun  plani  orasida  qandaydir  uzilish  sodir  bo’ladi.  Xususiy  

ma’nolar  umumiy  ma’noni  to’g’ridan  to’g’ri  izohlab  turmaydi.  Shu  sababli  

frazeologik  birliklarda  ifoda  plani  bilan  mazmun  plani  orasidagi  bog’lanish 

shartlilik kashf etadi. Bu yerda bittadan ortiq so’z yaxlitligicha ma’lum bir obraz 

asosida,  ko’chirish  yo’li  bilan  semantik  taraqqiyotni  boshdan  kechiradi.  Ma’lum 

bir  obraz  asosida  yuzaga  kelgan  ana  shunday  ustama  ko’chma  ma’noga