Mavzu: Ingliz va O’zbek tillaridagi frazeologizmlarda polisemiya

 

17 

morfemalar leksemalar qatori, frazeologik birlikning ichki grammatik qurilishiga 

mansub  bo’ladi.  Nutqda  ishlatish  munosabati  bilan  qo’shiladigan  qismlargina 

frazeologik  birlikning  ifoda  planiga  mansub  bo’lmaydi.    Masalan,  shumliging 

o’zingning  boshingga  yetsin  gapida  qatnashgan  boshingga  yetsin  frazeologik 

birlikning  ifoda  plani  deyilganda  bosh,  yetmoq  leksemalari,  shuningdek,  -ga 

morfemasi  tushunilishi  lozim;  bu  frazeologik  birlik  tarkibida  qatnashayotgan 

tuslovchi nutqda kesim vazifasida kelishi munosabati bilan qo’shiladi; demak bu 

frazeologik birlikning ifoda planiga kirmaydi. 

     Frazeologik birlik yirik til birligi bo’lib, kamida ikkita mustaqil so’zdan tarkib 

topadi.  Shunga  ko’ra,  frazeologik  birliklarning  ifoda  plani  deb  so’zlar,  shular 

tarkibidagi til birliklari tushuniladi. 

      Frazeologik  birliklarning  ifoda  plani  deyilganda,  birinchi  navbatda  ularning 

grammatik  qurilishi  tushuniladi.  Hozirgi  o’zbek  tilida    frazeologik  birliklar 

grammatik qurilishining umumiy tavsifi quyidagicha: 

1)  Frazeologik  birliklarda  hozirgi  o’zbek  tilidagi  sintaktik  bog’lanishlarning 

barcha turlari o’z aksini topgan.  Frazeologik birliklarning ko’pchilik qismi 

birikmaga  teng  qurilishli.  Gapga  teng  qurilishlilari  ham  anchagina. 

Birikmaga  teng,  shuningdek,  gapga  teng  qurilishli    frazeologik  birliklar, 

o’z navbatida xilma xil ko’rinishlarga ega. 

2)  Ayni  bir    frazeologik  birlik  ham  birikmaga  teng,  ham  gapga  teng  shaklda 

bo’la oladi. Bunday hodisa anchagina uchraydi va asosan  frazeologik birlik 

tarkibidagi fe’l qismining nisbatini o’zgartirish bilan voqe bo’ladi. Masalan, 

ko’nglini  ko’tarmoq  –  birikmaga  teng  qurilishli    frazeologik  birlik,  ko’ngli 

ko’tarildi  –  shu    frazeologik  birlikning  gapga  teng  qurilishli  ko’rinishi; 

ammo ingliz tilida bunday hodisa uchramaydi chunki uning ma’nosi tubdan 

o’zgarib ketadi. She took care of everything – great care was taken to keep 

children. 

     Frazeologik birliklarni qayta tuzish bilan ham bir  frazeologik birlik birikmaga 

va gapga teng shakllarga kiradi. Masalan, ochiq ko’ngil – birikmaga teng qurilishli  

frazeologik birlik, ko’ngli ochiq – shu  frazeologik birlikning gapga teng qurilishli 

---