Mavzu: Ingliz va O’zbek tillaridagi frazeologizmlarda polisemiya

 

37 

   Polisemiyaga sinxron jihatdan yondashish deganda ma’lum bir tarixiy davrda bir 

so’zning  turli  xil  ma’nolarining  birgalikda  paydo  bo’lishi  va  bu  ma’nolarning 

so’zning semantik tarkibida belgilanishidir.   

     Ma’lumki,  til  birliklari  orasida  so’z  eng  ko’p   o’zgarishlarga  moyil   birlik  

bo’lib  hisoblanadi,  vaqt  o’tishi  bilan  uning  ma’nolari  rivojlanib,  natijada  bosh  

ma’no  atrofida   yangi  hosila   ma’nolar   yuzaga  keladi. Deyarli  har  bir  so’z  

o’zining    yasama    ma’nolariga    ega,    ba’zi    hollarda    hosila    ma’nolar    yuzaga  

kelishi  natijasida  bosh  ma’no  o’z  ahamiyatini  yo’qotadi 

     So’z  ma’nolarining  o’zgarishi  qizg’in  muzokaralarga  sabab  bo’lgan  mavzu  

bo’lib,  juda  ko’p  tilshunoslarni  o’ziga  jalb  qilgan.  So’z  ma’nolari  muhokama  

qilinar  ekan,  so’zning  doimiy,  o’zgarmas  hamda  o’zgaruvchan  ma’nolari  deb  

nomlangan    qarama    qarshi    tushunchalar      yuzaga    keladi.    Ba’zi    ma’nolar  

doimiyligi,    o’zgarmasligi      bilan    xarakterlansa,    ba’zi    ma’nolar    vaqt    o’tishi  

bilan    o’zgaradi;    ular    faqat    ba’zi    kontekstlardagina    paydo    bo’ladi    va    bu  

ma’no  lug’atlarda    qayd    etilmaydi.    Bosh    hamda    hosila    ma’nolar    nisbatan  

o’zgarmasligi  bilan  farqlanadi  va  shuning  uchun  ham  ular  so’zning  semantik  

tarkibini  tashkil  qilib,  lug’atlarda  qayd  etiladi. 

   Ko’p  ma’nolilik  muammosi  leksikologiyaning  eng  ko’p  muhokamaga  sabab  

bo’lgan    muammolaridan    biridir.    Ba’zan    ko’p    ma’noli  so’zning    hosila  

ma’nosidan    alohida,    mustaqil    so’zni    farqlashning    imkoni    bo’lmaydi,    ya’ni  

so’zning  hosila  ma’nosi  bilan   bosh  ma’no  o’rtasidagi  semantik  aloqa  uzilgan  

va  natijada  u  o’zi  hosil bo’lgan  so’zga  nisbatan  omonimga  aylangan. 

   Polisemiya    leksikologiyaning    alohida    kategoriyalaridan    biridir.    Har    bir  

polisemantik  so’z  o’ziga  xos  stilistik  xususiyatga  ega  va  uning  tarkibidagi  

leksik  ma’nolarni  tahlil  qilish  ko’plab  izlanishlar  va  kuzatishlarni  talab  qiladi. 

    Ma’lumki,    polisemantik    so’zlarning    ma’nosi    yuzaga    chiqishi    uchun  

kontekst    muhim    ahamiyatga  ega.  Chunki    polisemantik    so’zlar    bir    qancha  

leksik    ma’nolarga    ega    bo’lib,    kontekstda    esa    u    faqat    bir    ma’nosi    bilan  

qatnashadi.  Ingliz  tilida  o’zbek  tilidan  farqli  ravishda  polisemantik  so’zning  

ma’nosini  aniqlashtiruvchi  kontekstlar  uchga  bo’linadi: 

---