mavzu: Ilk paleolitning sungi davri madaniyatlari va ‘rta paleolit davri va uning xususiyatlari reja

Qoratog’ I joy-makoni. Tojikiston qirg’ich, teshgich, chopper, qirg’ichcha, uchrindilar, tosh parchalari, nukleuslar, butun-butun qayroq toshlar, shuningdek qo’pol tosh chopqilar topilgan.5-qatlamdagi buyumlarning sanasi miloddan avvalgi 250—180 ming yil qadimiy davrga borib taqaladi. Bu qadimgi tosh asrining o’rta va so’nggi ashelga, Evropadagi riss yoki riss-vyurm muzlanish davrining boshlariga to’g’ri keladi.
Xavolang joy-makoni -Xanko I va II qatlamlaridan yirik uchrindilar, tosh parchalari, tosh chopqilar va boshqa narsalar topilgan. Xavolang joy-makoniping yoshi 150—160 ming yilliklarga mansub bo’lib, Qoratog’ makonidan keyingi bosqich hisoblanadi.
Loxutiy I joy-makoni ham Qoratog I kabi eng qadimiy tosh asri yodgorliklaridan biri hisoblanadi. Bu makon Qoratog I dan 80 km sharqda bo’lib, Xoshar daryosining Obimozor daryosiga quyilish erida joylashgan. Madaniy qatlamlardan juda ko’p tosh qurollar qazib olingan.
Turkmaniston hududida- Yangaja va Qora Tangerda A.P.Okladnikov va shogirdlari ol arxeologik qidiruv ishlarini 1947 yilda
Markaziy Kopetdog’ning -Tomchisuv bulog’i yaqinidagi makon diqqatga sazovordir.20 dan ortiq qadimiy tosh qurollar topildi; V. A. Ranov ularni so’nggi ashel davriga mansub deb faraz qiladi.
V. A. Ranov O’rta Osiyoda muste davri madaniyatini o’rganish jarayonida uni levallua-muste va muste-soan guruhlariga bo’lishni tavsiya qiladi. Levallua. Unga Xo’jakent, Jarqo’ton, Obirahmat va Qo’tirbuloq makonlari kiradi;

1. 
   Levallua-muste. Unga Qayroqum, Qopchig’ay, Tossor va Farg’ona makonlari kiradi;
   
2. 
   Tog’li muste. Unga Teshiktosh, Semiganch, Og’zikichik g’or-makonlari kiradi;
   
3. 
   Muste-Soan. Unga Qora-Bura, Kuxi-Piyoz.
   

Keyinchalik yana bir texnik varianti - tishli muste davom etgan (Ko’lbuloq)
Muammoni echish uchun R. X. Sulaymonov o’zgacha yondashadi. U O’rta Osiyodagi muste davri makonlarini mehnat qurollarini yasash usullari, silliqlash va ularning miqdoriga ko’ra ikki yirik guruhga bo’ladi. Birinchisiga Ko’lbuloq va Bo’zsuv, ikkinchisiga Teshiktosh, Xo’jakent, Farg’ona makoni, Qayroqum, Jarqo’ton, Obirahmat manzilgohlar kiradi.
Teshiktosh g’ori tosh qurollari Samarqand janubidagi Omonqo’ton qurollariga o’xshash.
Ochiq turdagi makonlarga Angren daryosining o’ng sohilida joylashgan Ko’lbuloq va Samarqandning janubi-g’arbidagi Qo’tirbuloqlar oiddir.
Qo’tirbuloq makonidagi tosh qurollarini chaqmoqtosh diorit, kvarstit va daryo toshlaridan yasalgan o’tkir uchli paykonlar, qirg’ichlar, teshgichlar, parmalar, bargsimon qurollar hamda daryoning shag’al va chaqmoq toshlaridan yasalgan chopping va chopper, yassi va gardishsimon nukleuslar, uchrindilar va boshqalardan iborat.
Qirg’izistonning muste davriga oid makonlari yaxshi o’rganilmagan Tossor va Georgiy do’ngligi .Tossor tosh qurollari muste davrining so’nggi bosqichi va so’nggi paleolitning ilk bosqichlariga oid. Georgiy do’ngligi mehnat qurollari yuqori pleystostenning boshlanish davriga oid. Janubiy -Xo’jag’ayir degan joydan ham muste davriga oid manzilgoh topilgan.
Og’zikichikdan topilgan hayvon suyaklarining 14 tasi Omonqo’ton va 6 tasi Teshiktoshlardagi hayvon suyaklari bilan bir xil. Umumiy suyaklarning ko’pchiligini cho’l toshbaqasi suyaklari tashkil etadi. Bundan tashqari yovvoyi qo’chqor va echkilar, ot, eshak, bug’i xatto jundor nosorog suyaklari ham topilgan.
Obirahmat g’oridan topilgan suyaklarning yarmidan ko’prog’ini yovvoyi echki tashkil etadi. Bug’u, qo’y, yovvoyi cho’chqa suyaklari ham mavjud. Obirahmat, Omonqo’ton va Teshiktosh makonlari topilmalarida unchalik farq katta emas. Tur (yovvoyi buqa), buxoro bug’usi suyaklari esa kamchilikni tashkil etadi.