Mavzu: ikkinchi guruhning d-elementlari. Elementlarning umumiy tavsifi. Gurugda atom radiuslarining va ionlanish potensialarining o’zgarishi. Rux va uning birikmalari

Olinishi

• Hozirgi zamon rux olinishi hо‘l va quruq usullarga bо‘linadi. Hо‘l usulda rux olish elektrolitik usulda bо‘ladi. Kuydirilgan sfalerit yoki smitsonit sulfat kislota bilan qayta ishlanib rux sulfatga о‘tkaziladi. Olingan eritmadan mis, kadmiy va boshqa metallar rux kukuni bilan chо‘ktiriladi, keyin eritmadan rux elektroliz qilinib alyuminiy katodida ajratiladi.
• 2. Sulfidli – rux ma’dani kuydiriladi yoki karbonatli jinsi termik parchalanadi:
• 2ZnS + 3O2 = 2ZnO + 2SO2↑
• ZnCO3 = ZnO + CO2↑
• Olingan ZnO mufel pechlarida kо‘mir bilan havosiz qizdiriladi:
• ZnO + C = Zn + CO↑
• Ajralgan rux haydaladi va yig‘gichda havo bilan sovutiladi. Bu quruq usul (kimyoviy) deyiladi va hozirgi paytda keng tarqalmoqda.

Toza rux – kо‘kimtir rangli yaltiroq kumushsimon metall. Payvandlashga va quymaga, bolg‘alanishga, prokatlanishga oson beriladi. Ruxning kimyoviy aktivligi yuqori, u havoda hamma vaqt zich va yupqa parda bilan qoplanadi. Pardaning tarkibi odatda ZnO emas, balki ZnCO3∙Zn(OH)2 (oq zang) dir, u qolgan metalni oksidlanishdan oson

• Toza rux – kо‘kimtir rangli yaltiroq kumushsimon metall. Payvandlashga va quymaga, bolg‘alanishga, prokatlanishga oson beriladi. Ruxning kimyoviy aktivligi yuqori, u havoda hamma vaqt zich va yupqa parda bilan qoplanadi. Pardaning tarkibi odatda ZnO emas, balki ZnCO3∙Zn(OH)2 (oq zang) dir, u qolgan metalni oksidlanishdan oson
• himoyalaydi. Kо‘pincha uylarning tomini yopish uchun ishlatiladigan ruxlangan tunuka sirtida ham havoda xuddi shunday tarkibli himoya parda hosil bо‘ladi:
• Zn + H2O + CO2 + O2 = ZnCO3∙Zn(OH)2
• rux gidroksikarbonat.
• Rux havoda qizdirilganda yoki latundan buyumlar quyilganda rux yashil alanga bilan yonadi – oq tutun ZnO hosil bо‘ladi:
• 2Zn + O2 = 2ZnO

Rux oksidlamovchi kislotalar bilan tez ta’sirlashadi:

• Rux oksidlamovchi kislotalar bilan tez ta’sirlashadi:
• Zn + H2SO4(c) = ZnSO4+H2↑
• Ushbu reaksiyadan vodorod olishda foydalaniladi. Rux amfoter metall ishqor eritmalarida ham eriydi:
• Zn + 2NaOH + 2H2O = Na2[Zn(OH)4] + H2↑
• Rux qizdirilganda galogenlar va xalkogenlar bilan ta’sirlashib, tegishli tuzlar hosil qiladi. Rux kо‘pgina metallarni ularning tuzlari eritmasidan sof holda qaytaradi:
• Zn + 2Na[Au(CN)2] = Na2[Zn(CN)4] + 2Au↓
• Sanoatda oltinni ajratish shu reaksiyaga asoslangan.