Ichak
kriptalari
shilliq pardaning xususiy qavatida joylashgan epiteliyning naysimon
chuqurchalaridir. Ichakning 1mm
2
sathida 80-100 gacha kriptalar uchraydi. Kriptalar devori 5 xil
epitelial hujayralardan
tashkil
topgan. Undan birinchi 3 xili xuddi vorsinkalarda uchraydigan
hujayralardir. Qolgan ikki xili esa kriptalarni tubida uchraydi. Bu Panet hujayralari va jiyaksiz
enterotsitlardir. Panet hujayralari
lizotsim
moddasini va dipeptidlarni parchalaydigan
erepsin
fermentini ishlab chiqadi. Enterotsitlar - mayda, tsilindrsimon shaklga ega, Panet hujayralari
orasida joylashgan, aktiv ravishda mitotik bo’linadi, vorsinka va kriptalar epiteliysini tiklanishini
ta’minlaydi.
Shilliq pardaning xususiy plastinkasida
biriktiruvchi to’qima orasida ko’p miqdorda
yakka-yakka yetgan limfoid tugunchalarni uchratish mumkin.
Muskul pardasining
asosiy vazifasi ichak ichidagi ximusni aralashtirish va yo’g’on ichak
tomon surishdan iborat. Muskulaturani qisqarishi natijasida ikki xil harakat vujudga keladi:
mayatniksimon va peristaltik qisqarish. Mayatniksimon qisqarish bo’ylama va tsirkulyar
(aylanma) qavatlarni ritmik ravishda qisqarishi natijasida vujudga keladi. Peristaltik qisqarish
muskul pardaning ikkala qavatining harakati natijasida sodir bo’ladi. Peristaltik qisqarish ketma-
ket ichakning boshidan oxirigacha tarqaladi.
3. Yonbosh ichak och ichakning davomi bo’lib, qorin bo’shlig’ining kindik sohasida
joylashadi va un yonbosh chuqurchasida yo’g’on ichakka davom etadi. Tuzilishi ingichka
ichakning yuqorida ko’rsatilgan bo’limlariga o’xshash.
Yo’g’on ichak ingichka ichakning davomi bo’lib, quyidagi bo’limlardan iborat:
1. Kur ichak - (chuvalchangsimon o’simta bilan)
2 Yuqoriga ko’tariluvchi chambar ichak
3. Ko’ndalang chambar ichak
4. Pastga to’shuvchi chambar ichak
5. Sigmasimon ichak.
6. To’g’ri ichak.
Yo’g’on ichak ingichka ichakdan bir qancha belgilari jixatdan farqlanadi:
a) yo’g’on ichakning diametri ingichka ichak diametriga nisbatan ancha katta bo’ladi.
b) bo’ylama joylashgan muskul tolalari uchta lentasimon tasmalarni hosil qilib, bu
tasmalarning uzunligi yo’g’on ichak uzunligiga nisbatan kaltaroq bo’ladi. SHu sababli, yo’g’on
ichak devorida burmalar , gaustralar hosil bo’ladi.
v) yo’g’on ichakda qorin pardadan hosil bo’lgan yog’ o’simtalari ko’p miqdorda
uchraydi.
g) yo’g’on ichakning shilliq pardasida svorsinkalar bo’lmaydi, faqat kriptalar va burmalar
hosil bo’ladi. Burmalar yarim oysimon shaklda bo’lib, gaustralar orasida joylashgan. Kriptalarni
soni va xajmi ingichka ichakka nisbatan ancha yuqori bo’ladi. Rasm№
Shilliq parda bir qavatli tsilindrsimon epiteliy bilan qoplangan. Uni tarkibida jiyakli
enterotsitlar, jiyaksiz enterotsitlar va kadaxsimon hujayralar uchraydi. Shilliq osti qatlamida
limfatik follikular joylashgan. Limfoid follikulalar immun tizimining periferik a’zolariga kiradi,
uni tarkibini asosan V-limfotsitlar tashkil qiladi. Bu strukturalar organizmda himoya vazifasini
bajaradi. Muskul parda ikkita qatlam bo’lib joylashgan silliq muskul to’qimasidan iborat.
Yo’g’on ichakning devorini tashqaridan urovchi seroz qavat hamma qismini bir xilda
uramaydi.Kur ichak, chuvalchangsimon o’simta, ko’ndalang chambar ichak, sigmasimon ichak
intraperitoneal joylashgan bo’lib, qorin pardasi bilan har tomonidan o’ralgan. Ko’tariluvchi
chambar ichak, to’shuvchi chambar ichak qorin pardasi bilan old va yenlardan qoplangan va
qorin pardasiga nisbatan o’rta holatni egalaydilar. SHu sababli mezoperitoneal a’zolarga kiradi.
To’g’ri ichakni yuqori qismi intraperitoneal, o’rta qismi - mezoperitoneal, pastki qismi qorin
pardasi bilan umuman qoplanmagan, qorin pardasidan tashqarida joylashgan., demak
ekstraperitoneal a’zo hisoblanadi.
Yo’g’on ichak bir qancha funktsiyalarni bajaradi. Yo’g’on ichakda asosan suv suriladi va
axlat massasi shakllanadi. Yo’g’on ichakda kadaxsimon hujayralar tomonidan ko’p miqdorda
shilliq ishlanadi. Shilliq modda hazm bo’lmagan moddalarni bir-biriga yopishtiradi va hazm
massasini surishga yordam beradi. Yo’g’on ichak devorida ma’lum xildagi bakteriyalar yashab,
ularning faoliyati natijasida vitamin K va vitamin V kompleksi sintezlanadi, hazm bo’lmagan
kletchatkani hazm bo’lish jarayoni davom etadi.
