Mavzu: huquqiy tarbiyani amalga oshirishda g’arb mutafakkirlarining qarashlaridan foydalanish mundarija kirish i-bob g’arbda ma’rifatparvarlik vauning vujudga kelishdagi mafkuraviy omillar

Ma’rifatparvarlik yoki ma’rifatparvarlik harakati jamiyatning ma’naviy –ma’rifiy sohalarida o’rnatilgan ijtimoiy va siyosiy – zulmkorlik siyosatiga qarama – qarshi o’laroq shakllangan ijtimoiy–falsafiy va ommaviy–demokratik harakatlar sifatida amal qiladi. Uning maqsadi muayyan jamiya hayotini falsafiy g’oyaviy va ma’naviy-ma`rifiy zo’ravorlikdan, Jaholatparvarlikdan ozod olib, erkin tafakkur, ilg’or ma’naviy–ma’rifiy tizim orqali taraqqiyotning barcha zarur moddiy va ma’naviy jabhalariga tatbiq etishdir, deyiladi faylasuf, qomusiy lug’atida. O’zbek tilining izohli lug’atida:
Ma’rifat kishilarning ong bilimini, madaniyatini oshirishga qaratilgan ta’lim –tarbiya deyiladi.
Bu davrda ya’ni Yevropada ma’rifatparvarlik feodlizmdan kapitalizmga o’tish uchun zarur o’rin egallagan umummadaniy harakat harakatdan iborat bo’ldi.
Ma’rifatparvarlik feodalizmga qarshi yosh burjuaziyava xalq ommasi tomonida olib borilgan kurashning tarkibiy qismi bo’lib qoldi. Ma’rifatparvarlik o’ziga hos xarakaterga ega bo’lgan ikkita harakatni o’z ichiga oladi:
1. Ma’rifatparvarlikning ijtimoiy va axloqiy ideallarini;
2. Bu idnallarni amalga oshirish rejalarini.
Ma’rifatparvarlik g’oyalari tarafdorlari yer yuzida «aqlning ustunligini» tan olishadi. Ulardan ko’plari insonlar o’rtasidagi ma’naviy-axloqiy qarashlarni, ularning munosabatlarini, insoniy qadriyatlarni ustunligini tan olishadi. Ma’rifatparvarlik ideologiyasi Yevropaning ko’pgina mamlakatlarida, shuningdek, Fransiya, Angliya, Germaniya, Italiya, Rossiya, Polsha va Shimoliy Amerika mustamlakalarida keng tarqaldi.
Ma’rifatparvarlik ideologiyasi tomonidan vujudga kelgan axloqiy, ma’naviy- ma’rifiy atmosfera (muhit) davlat va huquq, siyosiy nazariyalar, aniq va gumanitar soharlardagi fanlarni rivojlanishiga olib keldi. Yevropada ma’rifatparvarlik asli XVII – asrlarda vujudga kelib, XVIII asrlarda eng yuqori cho’qqiga chiqdi.
1618-1648 yillarda bo’lib o’tgan 30 yillik urush Germaniyaning iqtisodiy rivojlanishini izdan chiqardi. 297 ta kichik knyazliklarga bo’linib ketgan Germaniya, Gollandiya, Angliya, Fransiya kabi mamlakatlardan ancha orqada qolib ketgan edi, biroq Germaniyada ma’rifatparvarlik nemis knyazliklariga bog’liq bo’lgan holda sekin-astalik bilan konservatizm tarafdorlari qarashlari va hattiharakatlari orasidan bo’lsada bosh ko’tarib chiqayotgan va bu davlat tuzilish, huquqiy normalar qatoridagi bilimlar majmui sifatida paydo bo’layotgan edi.