Mavzu: Hujjatlar manba sifatida. Reja: Kirish. I. Asosiy qism

Asar tarkibining tashlili.
An’anaga kira, tarixiy asarlar «Bismilloshi Rashmonu Rashim» sizidan keyin shamd, tashmid – Alloshga shamdu sano bilan boshlanadi. Singra na’t - Mushammad Pay\ambarning ta’rifi, maqtovi bitiladi. Yana tirt sashobalar – Xalifai Roshidin ya’ni ti\ri yildan yurgan xalifalar - Abubakr Siddiq, Umar, Usmon va Alilarning madshi irin oladi. Shundan keyin tarixchi iz asariga shomiylik qilgan shaxsni ulu\laydi. Aloshida ibora «Ammo ba’d» sizidan sing muallif izi va yozmoqchi bilgan asari ti\risida ixcham ma’lumot yoki shu xususida ayrim tafsilotlarni zikr etadi. Buni mualliflar muqaddima yoki debocha deb ataydilar. Mana shundan sing asarning asosiy mazmuni bayon etiladi.
Tarixiy asarlarda asosan ikki uslubda voqyealar bayon etiladi.
а) Xronologik tartibda ya’ni yilma-yil. Bu tartibda «Tarixi Tabariy», «Mujmali Fasixiy», «Matla’ as-sa’dayn» va «Boburnoma» kabi asarlar yaratilgan.
б) Tarixiy asarlarda eng mushim voqyealar aloshida sarlavsha ostida bayon etiladi.
Bundan tashqari turli shududlarda yuz bergan voqyealar aloshida bayon etilishi mumkin. Yana ayrim tarixiy asarlarda yuqoridagi usullar aralash sholida sham kelishi mumkin.
Manbaning mazmuniga qarab tashlil etish.
Shar bir asarning mazmuni muallifning iz oldiga qiygan maqsad va vazifalaridan kelib chiqib yoritilgan biladi. Manbadagi asarning mazmunini yoritish juda mushim va ma’suliyatli ish bilib, kitob bilan tila tanishib chiqishni taqazo etadi. Pedagog-mutaxasis yozma manbalardagi asarning boy mazmunini talabalarga ishcham va linda tarzda bayon etishi zarur. Bunda yozma manbalar ti\risidagi mavjud tavsif-kataloglar shamda ensiklopedik ma’lumotlardan foydalanishi mumkin.
Umumiy tarixga oid asarlarning aksariyatida voqyealar bayoni iz xususiyatiga kira ikki xil bilishi mumkin:
a) Boshqa tarixchilar tomonidan bayon etilgan voqyealar zikrini muallif ixcham sholda yoki aynan keltiriladi. Asarning bu qismini kompilyatsiya ya’ni izlashtirma deb ataladi. Kompilyatsiya sizi inglizcha ñompile-tuzmoq ma’nosini anglatadi.