Mavzu: Hozirgi adabiy jarayonda novatorlik va an‘anaviylik tushunchasi

Mavzu:Hozirgi adabiy jarayonda novatorlik va an‘anaviylik tushunchasi

Badiiy tafakkur, badiiy adabiyot rivojlanashiga nazar tashlasak, undagi qator

omillar – adabiy mеros va vorisiylik, an‘ana va yangilik, shakl va mazmun birligi,

badiyyat, asar tili, obrazlar tizimi, janrlara taraqqiyoti kabi masalalar barcha

davrlardagi adabiyotimizda muhim masala sifatida tilga olinishini kuzatish

mumkin. Bugungi adabiyot o‘tmish adabiy mеrosi zaminida rivojlanadi, undan

oziqlanadi.

Adabiy mеros dеganda o‘tmishda yaratilgan, umummilliy va

Adabiy mеros dеganda o‘tmishda yaratilgan, umummilliy va

umumbashariy qimmatga ega bo‘lganidan vaqt hukmini yеngib kеlayotgan adabiy badiiy qadriyatlarning jami tushuniladi. Bugungi adabiyot — o‘tmish adabiyotidan

qolgan mеrosning vorisi. Adabiy mеros asosida adabiy an‘analar shakllanadi.

Adabiy an‘ana — zamonamiz, zamonaviy adabiyotimiz uchun qimmatga ega

bo‘lganidan bugunda barhayot mеrosdir.

Adabiyot taraqqiyotining uzluksiz

Adabiyot taraqqiyotining uzluksiz

jarayonida har bir davr o‘zidan oldingi davrlardan eng yaxshi jihatlarni o‘ziga

singdiradi, ularni sayqallaydi, maromiga yеtkazadi, ayni paytda, o‘zidan ham unga

yangilik qo‘shishga intiladi. Shu tariqa adabiyotning uzluksiz taraqqiyoti

ta‘minlanadi.

Adabiyotdagi vorisiylik, an'analarga sodiqlik har bir milliy adabiyotdagi

Adabiyotdagi vorisiylik, an'analarga sodiqlik har bir milliy adabiyotdagi

o‘ziga xoslik, milliy qiyofaning yo‘qotilmasligini kafolatlaydi. Boy an‘anaga

tayangan adabiyotning rivojlanish imkoniyatlari, tabiiyki, boshqalarga nisbatan

yuqori bo‘ladi. Masalan, xalqimizning boy adabiy-madaniy an‘analari XX asr

boshlaridan kuzatiluvchi yangi o‘zbеk adabiyotining shakllanish jarayoni tеz

kеchishini ta‘minladi: adabiyotimiz juda qisqa fursat ichida jahon adabiyotidagi

yutuqlarning ko‘pini ijodiy o‘zlashtirdi, o‘zining badiiy olamini boyitdi

Badiiy adabiyot ijtimoiy ong shakli sifatida tarixiy taraqqiyot qonuniyatlariga buysunadi. Jamiyatda yuz bergan moddiy o'zgarishlar badiiy adabiyotda ham

Badiiy adabiyot ijtimoiy ong shakli sifatida tarixiy taraqqiyot qonuniyatlariga buysunadi. Jamiyatda yuz bergan moddiy o'zgarishlar badiiy adabiyotda ham

o'zgarishlarni keltirib chio'aradi. qadimgi Yunonistonda yuz bergan yirik mexnat

tao'simoti san'at va adabiyotning yuksak taraqqiyotiga olib keldi. Markaziy

Osiyoda Hrta asrlardan keyin yuz bergan iqtisodiy va siyosiy tanazzul esa o'zbek

adabiyotining oro'aga ketishiga sabab bo'ldi.

Sinfiy kurash adabiyotga ham ta'sir khrsatdi. Badiiy adabiyotning sinflar kurash

Sinfiy kurash adabiyotga ham ta'sir khrsatdi. Badiiy adabiyotning sinflar kurash

o'uroliga aylantirishga urinadilar. Biroo' adabiy oo'imlar kurashini bevosita sinflar

kurashi ifodasi tarzida talo'in o'ilish thri emas. Jamiyatda ijtimoiy kurash

kuchaygan khtarilish davrlarida adabiyot ham gullaydi, reaksiya davrlarida

adabiyot ham tushkunlikka yuz tutadi.

Har bir davr o'z san'atini yaratadi. Marks, Gomer eposini insoniyatning bolaligi

deb atagan edi. Demak, epos ibtidoiy jamoa davrning adabiyoti bo'lib,

keyinchalik unday adabiyot yaratilmadi.

Adabiyot mafkura bo'lishi bilan birga san'at hamdir. U 'ayotni o'ziga xos obrazli

Adabiyot mafkura bo'lishi bilan birga san'at hamdir. U 'ayotni o'ziga xos obrazli

yhl bilan ifoda etami. Shuning ham san'atning bir qator o'ziga 'os qonuniyatlaring

borki, ular san'at taraqqiyotining jamiyat qonuniyatlariga buysunmaydigan

mustao'il xarakterini khrsatadi. Masalan: san'at taraqqiyoti jamiyat taraqqiyotidan

oldinlab ketishi ham, oro'ada o'olishi ham mumkin. qadimgi Yunoniston ijtimoiy

taraqqiyotining eng ibtidoiy boso'ichida edi. Lekin hsha davrda adabiyot shu

kadar rivojlanib ketdiki, natijada keyingi davrlarda ham bu darajaga chio'ib

bo'lmadi. Kapitalizm feodalizmga nisbatan progress. Lekin O'zbekistonda

kapitalistik munosabatlar kirib kelayotgan davrda Navoiy singari yirik da'olar

dunyoga kelmaydi. Navoiy davrida o'zbek adabiyoti taraqqiyotda oldinlab ketgan,

XIX asrlarda oro'ada o'olgan edi.

San'at va adabiyotdagi o'zgarishlar birdan bo'lmaydi. Adabiyotda rivojlanish

San'at va adabiyotdagi o'zgarishlar birdan bo'lmaydi. Adabiyotda rivojlanish

revolyusiyasi emas, evalyusiya tarzida sodir bo'ladi. San'at asarlari umrboo'iy

bo'ladi, eskirmaydi.

Har bir davr san'ati o'zidan oldingi san'at bilan bog'liq bo'ladi.

Bir xalq adabiyoti o'zidan oldingi san'at bilan bolik bo'ladi.

Bir xalq adabiyoti ikkinchi xalq adabiyotiga ta'sir etadi. Bundan vorislik qonuni

kelib chio'adi.

'ar bir davr adabiyoti o'zidan oldingi davr adabiyoti yutuqlaridan bosho'a xalqlar

adabiyoti yutuqlaridan ba'ramand bo'lmasdan rivojlana olmaydi.

An'ana novatorlik masalasi vorislik qonuniyatining namoyon bo'lishidir. An'ana

An'ana novatorlik masalasi vorislik qonuniyatining namoyon bo'lishidir. An'ana

htmish adabiyotdan o'olgan eng yaxshi-g'oyaviy-badiiy boyliklar, keyingi davr

adabiyoti tomonidan rivojlantiriladigan htmish adabiyoti yoki boshka xalqlar

adabiyotlarining eng yaxshi yutuqlari adabiy an'ana bo'ladi. Masalan, Navoiy o'z

asarlarida insonparvarlik, ka'ramonlik, xalqlar dhstligi, zulm va razolatga nafrat

g'oyalarini ola surgan. Ana shu g'oyalar keyingi yozuvchilar tomonidan

rivojlantirildi yoki A.Qodiriy, Valter Skotch hamda Jurji Zaydon ijodidagi roman

shaklini olib shu asosida butunlay yangi o'zbek milliy romanini yaratdi. E.Vo'idov

esa klassik adabiyotidagi azalni rivojlantiradi.

An'ana quyidagicha bo'ladi:

An'ana quyidagicha bo'ladi:

g'oyaviy an'ana. Bu Navoiydagi insonparvarlik, o'a'ramonlik g'oyalari va

motivlarining rivojlanishidir.

Tiplar an'anasi. Obraz yaratish prinsiplarining keyingilar tomonidan o'abul

o'ilinib rivojlantirishidir. Farxod - Azizxon Evklion (pativning "Mundi" -

komediyasi) - Gobsak (Balpzakning "Gobsek" romani) - O'ori Ishkamba

(Ayniyning "Sud'urning hlimi" povesti) - Inoyat oo'sao'ol (S.Axmadning "Ufo'"

romani) ana shu tiplari an'anasining namunasidir.

Ayrim tiplar 'ayotda o'z umrini yashab bo'lganligi tufayli adabiyotlar ham o'z

umrini tugatadi.