|
Mavzu: Hayot paydo bo`lishi haqidagi zamonaviy tasavvurlar.
Reja:
1.Hayotning paydo boʻlishi
2.Yerda jonli tabiat to‘g‘risida hozirgi zamon tabiatshunosligi
3. Materiya tashkillanishining biologik bosqichlari
Hayotning paydo boʻlishi - tirik organizmlarning paydo boʻlishi va rivojlanishi toʻgʻrisidagi qarashlar majmui. Hayotning tabiati uning paydo boʻlishi toʻgʻrisida har xil fikrlar mavjud. Ilo-hiy kitoblarda tirik jonzotlarni muayyan makon va zamonda maʼlum reja asosida oliy Yaratuvchi tomo-nidan yaratilganligi taʼkidlanadi. Qurʼonda dunyo 6 kunda yaratilganligi yozilgan. Irlandiyalik arxiyepis-kop Asher dunyo miloddan avvalgi 4004 yil oktyabrda yaratilganini hisoblab chiqqan. Kreatsionizm taʼlimotiga asosan hayot gʻayritabiiy hodisa natijasida bir marta paydo boʻlgan va oʻshandan buyon oʻzgarmasdan qolgan. Qad. Xitoy, Rim, Bobilda paydo boʻlgan nazariyalarga binoan hayot tabiatda "avjud boʻlgan narsalardan oʻz-oʻzidan (spontan) vu-judga kelgan. Yunon faylasufi Em-pedokl (miloddan avvalgi 490—430 yil) tiriklik havo, tuproq, olov va suvdan; Demokrit (miloddan avvalgi 460—370 yil) hayot loydan; Fales (miloddan avvalgi 625—547 yil) oʻsimlik va hayvonlar balchiqdan paydo boʻlgan, degan fikr bildirishgan. Aristotel fikricha, moddaning muayyan zarrachasi "hayotiy kuch"ga ega; bu kuch qulay muhitda tirik organizmni paydo qiladi: Van Gelmont (1577—1644) iflos kiyim, qorongʻi shkaf va bugʻdoy donidan 3 hafta davomida sichqon paydo boʻlganligini yozadi. Ammo Italiya vrachi va biologi Franchesko Redi ogʻzi yopilgan idishda saqlangan goʻshtda pashshalar paydo boʻlmasligini isbot qiladi. Shu tariqa tiriklik faqat tiriklikdan paydo boʻlishi toʻgʻrisidagi biogenez konsepsiyasi vujudga keldi.
Yerda hayotning paydo bo‘lishi va uning dastlabki taraqqiyot davri to‘g‘risida turli gipotezalar mavjud. Tirik tabiat haqidagi fanlar majsuasi biologiya deb ataladi. Biologiya hayotni barcha ko‘rinishlari: tirik organizmlar va tabiiy jamoalarning tuzilishi va funksiyasini, tirik mavjudotlarning kelib chiqishi va tarqalishi, ularning bir-biri va notirik tabiat bilan o‘zaro bog‘lanishini o‘rganadi. Biologiyaning asosiy vazifasi tiriklikning namoyon bo‘lishi qonuniyatlarini o‘rganish, hayotning mohiyatini ochib berish, tirik organizmlarni sistemaga solishdan iborat.Biologiya bir necha fanlardan tarkib topgan. Tadqiqot ob’ektiga binoan biologiya botanika – o‘simliklarni o‘rganadigan fan, zoologiya – hayvonlarni o‘rganadigan fan, odam anatomiyasi va fiziologiyasi – odam organizmining tuzilishi va funksiyasini o‘ragandigan fan, mikrobiologiya – mikroorganizmlarni o‘rganadigan fan, gidrobiologiya – suvda yashovchi organizmlar haqidagi fanlarga bo‘linadi. Biologiya fanlarini tadqiqot metodlariga binoan ham alohida fanlarga ajratish mumkin. Masalan, organizmlarning tarqalishini biogeografiya, to‘qima va hujayralar tarkibini biokimyo, fizik jarayonlar va metodlarni biofizika o‘rganadi. Biokimyoviy va biofizik metodlar ko‘pincha o‘zaro qo‘shilib yoki boshqa fanlar bilan birgalikda yangi fanlarni hosil qiladi, masalan, radiatsion biokimyo, radiobiologiya. Biologik tadqiqotlardan olingan natijalarni tahlil qilish va umumlashtirishda biometriya, ya’ni biologik matematika katta ahamiyatga ega. Tirik organizmlar tuzilishini o‘rganish darajasiga binoan ham bir qancha fanlar shakllangan, masalan, molekulyar biologiya, gistologiya, anatomiya, ekologiya va boshqalar. Biologiyaning bevosita amaliyot bilan bog‘langan masalalarini parazitologiya, gelmintologiya, immunologiya, bionika, kosmik biologiya kabi fanlar o‘rganadi. Insoniy biologik evolyutsiya mahsuli va ob’ekti sifatida antropologiya, ijtimoiy hayot mahsuli sifatida sotsial biologiya o‘rganadi.Hayvonlar va o‘simliklar odamlar uchun oziq-ovqat manbai bo‘lganligi nazarda tutiladigan bo‘lsa, biologiya tarixi odam g‘orda hayot kechira boshlagan davrdan, hatto undan ham oldinroq boshlagan deyish mumkin.
O‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida fanlar taraqqiyoti deyarli to‘xtab qolgan bir davrda Osiyo hududidagi davlatlarda tabiiy fanlar jadal sur’atlar bilan rivojlana boshladi. Bu davr fanlari tarixida Muhammad Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali ibn Sino va Abu Rayhon Beruniy kabi allomalar alohida o‘rin tutadi. Beruniy tabiat 5 element: bo‘shliq, havo, olov, suv va tuproqdan yaratilgan deb e’tirof etadi. U o‘zining “Hindiston” asarida tabiatni daraxtdagi eng baquvvat va sog‘lom novdalarining o‘sishiga imkon beradigan bog‘bonga o‘xshatadi. Bu bilan u tirik organizmlar o‘rtasida yashash uchun kurash borishi va tabiiy tanlanish sodir bo‘lishini bashorat qiladi. Ibn Sino o‘z asarlarida o‘simlik va hayvonlar hamda boshqa tabiiy jismlar, hodisalar va ularning sabablari to‘g‘risida yozib qoldirgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
