Mavzu: Haroratni òzgarshi sababli òlchash asbobda kelib chiqadigan xatolikni aniqlash Reja

Standart termoelektr termometrlar 
 
Termoelektr 
termometr 
termoparasi turi 
Darajala
sh 
belgisi, 
yangisi 
(eskisi) 
O`lchas
h 
chegara
si, 
℃ 
Yuqori 
o`lchash 
chegarasi, 
℃ 
Uzoq 
vaqt 
qo`llanish
da 
Qisqa 
vaqt 
qo`llanish
da 
Mis-kopelli 
– 
-200 
100 
600 
Mis-mis-nikelli 
T 
-200 
400 
600 
Temir-mis-nikelli 
J 
-200 
700 
900 
Xromel-kopelli 
(XK) 
-
50 
600 
800 
Nikelxrom-mis-nikelli 
E 
-100 
700 
900 
Nikelxrom-nikel 
K 
Alyuminiyli 
(xromel 
alyumelli) 
(XA) 
-200 
1000 
1300 
Platinorodiy 
(10%) 
– 
platinali 
S(ПП
) 
0 
1300 
1600 
Platinorodiyli (30%) – 
В(ПР
) 
Platinorodiy (6%) 
+300 
1600 
1800 
Volframreniy (5%) – 
Volframreniyli (20%) 
(ВР) 
0 
2200 
2500 
Nikelxrom-nikel alyuminiyli (94% 
𝑁𝑖
+ 2% 
𝐴𝑙
+ 2,5 % 
𝑀𝑛
+ 1 % 
𝑆𝑖
+ 
0,5% qo`shilma) termometrlar turli muhit temperaturalarini keng chegaralarda 
o`lchash uchun qo`llaniladi. Ular avval xromel-alyumelli termometrlar deb yuritilar 
edi. Nnkel-alyuminiy simdan tayyorlangan termoelektrod oksidlanishga nikel-xromga 
nisbatan kamroq chidamli. Qo`llanishning yuqorigi chegarasi termoelekgrod 
diametriga bog`liq. Diametri 3—5 mm bo`lgan termoelektrodlar uchun qo`llanishning 

---

9 
yuqorigi chegarasi nikel-xrom-nikel-alyuminiyli termometrlarda 1000°C ni tashkil 
etadi. 0,2 — 0,3 mm diametr uchun 600°C dam ortiq emas. 
Platinorodiy (90% platina 10% rodiy)-platinali termoelektr termometrlar 
uzoq vaqt davomida 0 dan 1300°C temperatura oralig`ida, qisqa vakt davomida 
1600°C gacha bo`lgan oraliqda ishlashi mumkin. Mazkur termometrlar 
oksidlanadigan va neytral muhitlarda darajalash xarakteristikasining barqarorligini 
saqlaydi. Tiklanadigan atmosferada platinorodiy-platinali termometrlar ishlay 
olmaydi, chunki termometr termo EYuKining keskin o`zgarishi yuz beradi. Bular 
ulardan foydalanish maksadiga qarab etalon, namuna va ish termometrlari a 
bo`linadi. To`g`ri ishlatilganda darajalash uzok vaqt davomida o`zgarmaydi. 
Kamchiliklariga termoelektr termometrlarning boshqa turlarinikiga nisbatan 
TEYuK kamligini kiritsa bo`ladi. Termoelektrod simi diametri 0,3 yoki 0,5 mm ni 
tashkil etadi. 
Platinorodiy (30% rodiyli)-platinorodiyli (6% rodiyli) termoelektr 
termometrlar uzoq vaqt davomida temperaturalarning +300° dan to 1600°C gacha 
oralig`ida, qisqa vaqt davomida 1800°C gacha qo`llaniladi. Musbat elektrod — 
30% rodiy va 70% platina qotishmasidan, manfiy elektrod —6% rodiy va 94% 
platina kotishmasidan tashkil topgan. Mazkur termometrlar platinorodiy-platinali 
termometrlarga qaraganda darajalash xarakteristikalarining barqarorligi yuqoriligi 
bilan ajralib turadi, ammo bu termoelektrodlar ham tiklanadigan muhitda yomon 
ishlaydi. 
Platinorodiy-platino-rodiyli 
termometrlarda 
termo 
EYuK 
temperaturalarning 0. . . ± 3100℃ ± 1000℃ intervalida ozgina hosil bo`ladn, bu 
hol esa sovuq ulanmalar temperaturasiga tuzatish kiritishni talab etmaydi. 
Volframreniy-volframreniyli (TVR — 5/20 va TVR —10/20) termoelektr 
termometrlar uzoq vaqt davomida 0° dan 2200°C gacha temperaturalarni va qisqa 
vaqt davomida 2500°C gacha, shuningdek, vakuumda, neytral va tiklanadigan 
muhitlarda temperaturalarni o`lchashga mo`ljallangan. Musbat termoelektrod 95% 
volframdan va 5% reniydan yoki 90% volframdan va 10% reniydan tashkil topgan 
qotishma, manfiy elektrod 80% volframdan va 20% reniydan tashkil topgan 
qotishma. 
Termoparalarning ba`zi turlari (mis-kopelli, xromel kopelli, volframreniy- 
volframreniyli BP 5/20 yoki BP 10/20) uchun avvalgi nomlari va darajalash 
xarakteristikalari ham qoldi. SEV standarti bu termoparalar uchun hech qanday 
belgilashlar kiritmadi. Boshqa tur termoparalar uchun yangi nomlar va belgilashlar 
kirititildi: nikelxrom-nikelalyuminiyli termopara, K turi, avvalgi nomi xromel-
alyumelli va belgilanishi XA; darajalash xarakteristikasi o`zgarmay qoldi. 
Platinorodiy-platinali 
va 
platinorodiy-platinorodiyli 
termoparalar 
uchun 
belgilashlar o`zgaradi (PP o`rniga S, PR o`rniga V kiritiladi) va darajalash 
xarakteristikasi o`zgaradi. Bundan tashqari, avvalda seriyali ishlab chiqarilmagan 
qator yangi termoparalar joriy qilinadi: 
Mis—mis-nikelli (mis-konstantan termoparasiga yaqin) T turi, temir-mis- 
nikelli (temirkonstantan termoparasiga yaqin) 
J 
turi va nikal-xrom-mis nikelli, E 
turi. 
Turli muhitlar temperaturasini o`lchaydigan termoparaning sxemasi 2.6- 
rasmda ko`rsatilgan. U g`ilof 1, qo`zg`almas yoki qo`zg`aluvchan shtucer