Mavzu: Go'za dalalaridagi begona o'tlarga qarshi kurashish choralari Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

2.3. Begona o'tlarga qarshi kurashish choralari

begona o‘tlar urug‘i, mevalari va barglari qo‘shilib ketishi natijasida uning sifati yomonlashadi.

G ‘umay, ajriq, qamish kabi begona o‘tlar bilan kuchli ifloslangan yerlardagi ekinlami parvarish qilish nihoyatda qiyin kechadi. Erta bahorda hali madaniy o‘simliklar unib chiqmaganda zararkunandalar begona o‘tlarda ko‘payadi, keyinchalik madaniy o‘simliklarga o‘tadi.
K am pirchopon, kakra, g‘umay kabi o'tlarning uruglarida, oiganlarida zaharli moddalar bo'lib, odam va hayvonlar uchun zararli hisoblanadi. Kanal, ariq va boshqa sug‘orish shoxobchalarida o‘sadigan begona o‘tlar suvni oqishini susaytirib, suvning befoyda sarflanishiga sabab boiadi.
Begona o‘tlaming biologik xususiyatlari. Begona o‘tlaming biologik
xususiyatlaridan biri ulaming serurug* ligidir. Masalan, bir tup yowoyi gultojixo‘roz - 500000, olabo‘ta -150000, tuyaqorin - 200000, ituzum -45000, semizo‘t -200000 ta, ayrim begona o‘tlar milliondan ortiq urug‘ hosil qiladi, madaniy o‘simliklarning ko‘pchiligining urugiari soni esa 200-300 tadan oshmaydi.
Begona o‘tlaming urug‘i unuvchanligini uzoq yillar davomida saq- laydi. Tajriba maiumotlari bo'yicha semizo‘t umg‘i 40 yil, tugmachagul 57 yildan keyin unuvchanlik qobiliyatini 6-18,2% saqlagan, itqo'noq urug‘i —29 °S sovuqda, yantoqniki - 85-95° S issiq suvda unuvchanligini yo‘qotmagan. Buni ularning urug'i suv, havo o‘tkazmaydigan maxsus qobiqqa o‘ralganligi bilan izohlash mumkin. 01abo‘ta yetilganlik darajasi har xil boigan urugiar qiladi. Yirik oqish urugiar birinchi yili, mayda jigarrang urugiar ikkinchi yili, mayda qalin po‘stli qora yaltiroq urugiar uchinchi yili unib chiqadi.
Begona o‘tlarning urugi har xil muddatlarda unib chiqaveradi, shuning uchun dalalarda yil davomida begona o'tlami uchratish mumkin. Agar ular bir vaqtda unib chiqqanda edi, ulami yo'qotish ancha oson boiar edi.


Begona o‘tlarning kopayishi va tarqalishi. G'umay, ajriq, qamish,
salomalaykum, qo‘ypechak, yantoq, kakra kabi ko‘p yillik begona o‘tlar ildizpoyalarining boiaklari, ildizbachkilari hamda urugiari bilan ko‘payadi. Bir yillik va ikki yillik begona o'tlar asosan urugiari bilan ko'payadi. Begona o'tlaming urugiari shamol, suv, go'ng, hayvonlar, qushlar va urugiik bilan tarqaladi. Qamish, ilono't, oqbosh, qoqi o‘t urugiari shamol yordamida tarqaladi. Shuvoq, qo'ytikan, tuyaqorin kabi o'tlar kuzda dumaloq shaklga kirib, shamolda dumalab, yo‘l-yo‘lakay, urug'ini to'kib ketaveradi. Qo'ytikan, g'o'zatikanda yopishuvchi, ilashuvchi moslamalar bo'lib, hayvonlar juniga, odamlaming kiyimiga yopishib tarqaladi. Qora ituzum chug'urchiqlar yordamida tarqaladi. Begona o't urug'lari yaxshi tozalanmagan urug'lik bilan ham tarqaladi. Tozalanmagan bug'doy urugiarini ekish natijasida lalmikor yeriarda o‘sadigan begona o‘tlar sug‘oriladigan yerlarga ham kirib kelmoqda. Begona o‘tlar urug‘i dalalarga solinayotgan chirimagan go‘ng bilan ham tarqaladi.
Ma’lumki, zarpechak ko‘pincha yantoqda parazitlik qiladi. Shuning uchun ham yantoqli joylarda boqilgan qo‘y va echkilarning go‘ngini beda, poliz, sabzavot ekinlari ekiladigan yerlarga solish ana shu ekinlami zarpechak bosishiga olib keladi.
Ajriq, g‘umay, qamish kabi begona o‘tlaming ildizpoyalari qishloq xo‘jalik mashinalarining ishchi organlariga ilashib, tarqalishi ham mumkin. Ana shu o'tlar bor joylami diskli boronalarda boronalash ildizpoyalami mayda bo‘laklarga bo‘linishi va bir qancha yangi o'simliklar paydo bo‘lishiga olib keladi.
Begona o'tlaming biologik xususiyatlarini yaxshi bilish kurash choralarini samarali o'tkazishni rejalashtirish imkonini beradi.