Mavzu: Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari

GAPNING IFODA MAQSADIGA KO’RA

TO’RT XIL SHAKLI BOR:

• 
  D arak gap
  
• 
  So’roq gap
  
• 
  B uyruq gap
  
• 
  Istak gap
  

Darak, xabar mazmunini anglatgan gaplar darak gap deyiladi. Darak gapning oxiriga nuqta qo’yiladi.

Harflarni o’z o’rniga qo’yib, darak gap shaklidagi xalq maqolini toping.

K	t	i	n
i	o	m	b
b	b	m	a
i	l	a	i

K esimi -sa shaklidagi fellar orqali ifodalangan gaplar ISTAK gap hisoblanadi. M a s a l a n : Xorijiy tillarni yaxshi o’rganib, chet ellarga o’qishga borsam.

Istak gaplar oxiriga nuqta qo’yiladi.

4 . Mavzu yuzasidan mashqlar bajarish.

79-mashq. Matnni o’qing. Gaplarni ifoda

maqsadiga ko’ra turlarini aytib bering. Sizning orangizda ham Qosimga o’xshagan bolalar bormi? Bu haqda o’ylab ko’ring.

YOMONLIKNING JAZOSI

Bir kishining Qosim ismli o’g’li bor edi. Ota-yu onasining so’ziga kirmasdan har xil yomon ishlarni qilar edi. Bolalar bilan urishib, yoqalashib, kiyimlarini yirtib kelar edi. Uyida mehmon uchun asrab qo’yilgan taomlarni yegan vaqtda onasi:

– Qosim, o’g’lim! Taomni sen yedingmi? – desa, – Men yeganim yo’q! Mushuk yegandir, – der edi. Bora-bora otasining pulini ham o’g’irlab oladigan bo’ldi. Otasi bilib: “O’g’lim, pulni kim oldi?” – desa, “Onam olgandir”, – deb onasini o’g’ri qilar edi.

Bir kuni otasi stol ustiga bir tanga qo’yib o’zini uxlaganga solib yotdi. Qosim kelib, sekin tangani og’ziga soldi. Shu vaqt otasi uni ushlab qolmoqchi bo’lgan edi, Qosim tangani yutib yubordi. Tanga uning halqumiga tiqilib, jon berdi.

Ey bolalar! Ko’rdinglarmi, yomonning yomonligi o’z boshiga yetdi.

(A. Avloniy)



80-mashq. Gaplarni o’qing. Ularning ifoda maqsadiga ko’ra turlarini topib, daftaringizga yozing.

Ilm baxt keltiradi. Ilmning aql chirog’i ekanligini bilasizmi? Dunyo ko’raman desang, o’qi! Ilm olish igna bilan quduq qazish demakdir. Qani endi, men ham o’qib olim bo’lsam edi.
IV. Mustahkamlash.

O’quvchilarni to’rt guruhga bo’lib, birinchi guruh darak gapga, ikkinchi guruh so’roq gapga, uchinchi guruh buyruq gapga, to’rtinchi guruh istak gapga uchtadan misol yozish topshirig’i beriladi.

5. 
   Dars davomida faol ishtirok etgan o’quvchilarni baholash.
   

5. 
   U yga vazifa. 81-mashq. O’zingiz yoqtirgan badiiy asardan gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlarining har biriga to’rtadan misol yozing.