|
Oila huquqi asoslari, oila, uning jamiyat va davlat hayotidagi ahamiyati.
Ma'lumki, kishi oilada rivojlanadi, kamol topadi. Mustaqil respublikamiz kelajagiga o’z hissasini qo’shadigan shaxs eng awalo oilada tarbiyalanadi. Oila, nikohdagilarning o’rtasida ahillik bo’lsagina, mus-tahkam bo’la oladi. Shuning uchun nikoh nima, qanday tuziladi, oila nima, jamiyatimizda uning o’rnini o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi.
Oila bu ota-ona, er-xotin, farzandlar va qarindosh-urug’lardan tuzilgan uyushma bo’lib, oila a'zolari o’rtasida mulkiy va shaxsiy huquq, majburiyatlarni vujudga keltiradi. Oila, davlat himoyasidadir.
Oilaning davlatimizning kelajagidagi o’rniga keng baho berib, asosiy qonun Konstitutsiyaning «Jamiyat va shaxs» bobida oila jamiyatning asosiy bo’g’ini ekanligi, u davlat muhofazasida bo’lish huquqiga ega ekanligi tasdiqlangan.
Oila munosabatlari «O'zbekiston Respublikasi Oila kodeksi» bilan tartibga solinadi. Bu munosabatlar nikoh, er-xotin, ota-ona, farzandlar, oilaning boshqa a'zolari o’rtasidagi munosabatlardir.
Oila qonunlarning asosiy vazifalari oilani mus-tahkamlashdan, oilaviy munosabatlarni o’zaro muhabbat, ishonch va hurmat, hamjihatlik, bir-biriga yordam berish hamda oila oldida uning barcha a'zolarining mas'ullik hissi asosida ko’rishdan, biron-bir shaxsning oila masalalariga o’zboshimchalik bilan aralashishiga yo'l qo’ymaslik, oila a'zolari o’z huquqlarini to’sqinliksiz amalga oshirishni hamda bu huquqlarning himoya qilinishidan iboratdir.
Nikoh erkak va ayol o’rtasida tuzilgan ixtiyoriy bitim bo’lib, FHDYOda — fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organi orqali rasmiylashtiriladi. Nikoh yoshi-ga yetish, turmush qurish uchun unga har tomonlama tayyor bo’lish, yaxshi kasbni egallash, er-xottn oldida turgan burchlarini tushuntirish ota-onaning vazifasidir.
Erkak va ayol o’rtasidagi munosabatni albatta rasmiylashtirish shart. Chunki ikki shaxs rasmiylashtirilma-gan nikohiy munosabatda yashasalar, ular o’rtasidagi mulkiy va shaxsiy munosabatlar qonuniy tarzda tartibga solinmaydi. Masalan, ajrim, nafaqa olish, vorislik huquqi, turar joy, farzandlarga bo’lgan muammolar faqat qonun orqali hal qilinadi.
Qonun nikohdan o'tishning majburiy shartlari va tartiblariga rioya etilishini talab qiladi.
Nikohdan o’tishning birinchi sharti — nikohlashishga kelishganlarning o’zaro ixtiyoriy roziligi. Ikkinchidan, qo-nun uchun bo’lajak kelin-kuyovning nikoh yoshiga yetgan-etmaganligi muhimdir. Ayollar uchun 18, erkaklar uchun 18 yosh nikoh yoshi deb belgilangan. Uzrli sabablar bo’lganida, alohida hollarda nikoh yoshi bir yilga kamaytirilishi mumkin. Uchinchidan, agar tomonlarning biri boshqa nikohda turgan bo'lsa, nasl-nasabi shajarasi bo’yicha to’g’ri tutashgan qarindoshlar o’rtasida, tutash burlab o’zining familiyasiga o’tishini talab qilishi qonunda ta'qiqlanadi.
Er-xotin bolalar tarbiyasida va oilaviy turmushning barcha masalalarini birgalikda hal qilish huquqiga egadirlar.
Er-xotin har biri o’zi tanlagan kasbi, mutaxassisligi, mashg’ulot turida ishlash huquqiga ega. Er va xotin yashash joylarini tanlashda ham teng huquqli. Bundan er o’z uyida, xotin o’z uyida yashashi kerak, degan ma'no chiqmaydi. Lekin turar joy masalasida er va xotin tinch-totuv yashash imkoniyatini ko’zlab, oilani saqlash maqsadida bu masalaga yondoshishi lozim.
Mulkiy huquq va majburiyatlarda er va xotinning mulkka bo’lgan huquq va burchlari ko’rinadi. Er va xotin-ning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari, shuningdek nikoh qayd etilgunga qadar, bo’lajak er-xotinning umu-miy mablag’lari hisobiga olingan mol-mulklari, agar qonun yoki nikoh shartnomasida boshqacha hol ko’rsatil-magan bo’lsa, ularning birgalikdagi umumiy mulki hisoblanadi.
Er va xotin ularning birgalikdagi umumiy mulki bo’lgan mol-mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etishda teng huquqlarga egadir.
Er va xotindan birining umumiy mol-mulkini tasarruf etishi bilan bog’liq bitim tuzilganda bu harakat boshqasining roziligiga ko’ra amalga oshirilayotganligini anglatadi.
Er va xotinning nikohga qadar o’ziga tegishli bo’lgan mol-mulki, shuningdek ulardan har birining nikoh davomida hadya, meros tariqasida yoki boshqa bepul bitimlar asosida olgan mol-mulki ulardan har birining o’z mulki hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Oila Kodeksida zamon talabidan kelib chiqib er va xotinning mol-mulkining shartnomaviy tartiblari o’rnatilgan.
Nikohlanuvchi shaxslarning yoki er va xotinning nikohda bo’lgan davrida va (yoki) er va xotin nikohdan ajratilgan taqdirda ularning mulkiy huquq hamda majburiyatlarini belgilovchi kelishuvi nikoh deb hisoblanadi.
Nikoh shartnomasi nikoh davlat ro’yxatiga olinguniga qadar ham, shuningdek nikoh davrida ham tuzilishi mumkin.
Nikoh shartnomasi yozma shaklda tuziladi va notarial tartibda tasdiqlanishi lozim.
Nikoh shartnomasi er va xotinning mavjud mol-mulkiga nisbatan ham, bo’lg’usi mol-mulkiga nisbatan ham tuzilishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasining Oila kodeksini tasdiqlash to’g’risida O’zbekiston Respublikasining 1998 yil 30 aprel Qonuni .
I bo’lim.Umumiy qoidalar . (1-2 bob)
II bo’lim. Nikoh . (3-8 boblar)
III bo’lim. Qon-qarindoshlik va bolalarning nasl-nasabini belgilash. (9-10 boblar)
IV bo’lim. Ota-ona hamda voyaga yetmagan bolalarning huquq va majburiyatlari . (11-13 )
V bo’lim. Oila a’zolarning va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari (14-18)
VI bo’lim.Ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni joylashtirish shakli .(19-22)
VII bo’lim. FHDQE ( 23-30 boblar )
VIII bo’lim. Chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar ishtirokidagi oilaviy munosobatlarni tartibga solish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
