Mavzu: Foydali zamburug’lar

2 – rasm. Achitqi zamburug`i.
Jinssiz ko’payishi. Jinssiz ko’payishi sporalar yoki zoosporalar yordamida bo’ladi. Suvda yashaydigan zamburug’lar zoospora hosil qilib ko’payadi. Quruqlikda yashaydiganlari esa, spora hosil qilib ko’payadi. Sporalari nixoyatda mayda, quruq va ko’p miqdorda bo’ladi. Masalan: shampinon deb atalgan zamburug’ ikki sutkada ikki milliard spora hosil qiladi. Yong’oqning tanasida uchraydigan pukok parazit zamburug’ida bir yilda o’n milliard spora hosil bo’ladi. Sporalar hosil bo’lishiga qarab endogen va ekzogen bo’ladi. Endogen sporalar odatda gifa (sporangiy yoki zoosporangiy) ning sharsimon uchlarida ko’p miqdorda rivojlanadi. Ekzogen sporalar (konidiyalar) mitseliyning maxsus shoxchalarida yakka, guruh bo’lib, ko’pincha zanjirsimon rivojlanadi. Masalan, po’panak zamburug’i yaxshi sharoitda jinssiz ko’payadi. Bunda zamburug’ning vegetativ tanasidan shoxlanmagan gifa (sporangiyband) tik ko’tarilib chiqadi. Sporangiy bandining uchida sharsimon bo’rtma – sporangiy hosil bo’ladi. Sporangiy ichida esa sporalar shakllanadi. Bir zamburug’da bir necha o’nlab sporangiy, bir sporangiyda esa 10.000 dan ortiq spora yetishadi. Sporangiy voyaga yetgach (ichidagi sporalar tayyor bo’lgach) qoramtir rangga kiradi. Sporangiyda yetilgan sporalardan qulay sharoitda yangi mitseliy hosil bo’ladi.

3 – rasm. Qalpoqchali zamburug`ning tuzilishi.
Jinsiy ko’payishi. Jinsiy ko’payishi ikki xil usulda amalga oshadi:

1. 
   Oogamiya
   
2. 
   Konyugatsiya
   

Yuqori darajada murakkab tuzilgan zamburug’larning jinsiy ko’payishi biroz soddalashgan bo’ladi. Ularda fiziologik jihatdan har xil bo’lgan ikkita (hujayra) sporalar qo’shilib ko’payadi. Bu sporalarni bipolyar sporalar, ya’ni ikki qutbli sporalar deyiladi. Bittasi ,, - “ , ikkinchisi ,, + “ qutbli bo’ladi.
Jinsiy ko’payish tuban zamburug’larda suvo’tlarga o’xshash, yuksak zamburug’lar esa maxsus jinsiy organlarning qo’shilishi, bir hujayra mahsulotining ikkinchisiga ko’chib o’tishi va yadrolarning juft – juft bo’lib qo’shilishi kabi ko’rinishlarda amalga oshadi. Zamburug’lar hamma joyda keng tarqalgan. Aksariyat zamburug’larning tabiatda umri qisqa. Ularning mitseliysi bir necha sutkada rivojlanib, spora hosil qilgach, o’sishdan to’xtab, nobud bo’ladi.