Mavzu: Foydali qazilma konlarining shakllari va yotish

Mavzu: Foydali qazilma konlarining shakllari va yotish elementlari
Reja:

1. 
   Foydali qazilma konlarining shakllari
   
2. 
   Foydali qazilma qatlamlarining joylashishi.
   
3. 
   Foydali qazilmalarning yotish elementlari.
   

Qattiq foydali qazilma konlari yer qobig'ida joylashishi bo'yicha to'g'ri va noto'g'ri shaklli konlarga ajratiladi. To'g'ri shaklli konlarni qatlamli va qatlamsimon ko'rinishga ega bo'l­gan konlar tashkil qiladi. Yer qobig'ida keng tarqalgan, plita- simon ko'rinishga ega bo'lgan, har ikki tomonidan bir-biriga deyarli parallel tekisliklar bilan chegaralangan foydali qazilma yotqizig'i «qatlam» deb ataladi. Ikki jins qatlamini bir-biri bilan ustma-ust tutashish tekisligi qatlamlanish tekisligi hisob- lanadi.

Foydali qazilma qatlami tepasiga joylash- gan jins qatlami qatlamning shifti yoki «osil- ma» yoni deyiladi.
Qatlam ostidagi jinslar esa, qatlam asosi (zamini) yoki «yotish» yoni deyiladi.
Qatlamlar oddiy (bir tarkibli) va murakkab (ko'p tarkibli) bo'lishi mumkin (1.3-rasm).
Cho'kindi jinslar tarkibida hosil bo'lgan foydali qazilma konlari, asosan, to'g'ri shaklli konlar hisoblanadi (ko'mir, yonuvchi slanes, mineral tuzlar, gips, marganes va boshqa foydali qazilma konlari).
Bir necha qatlamlar yer qobig'ida o'zaro parallel va bir-biriga yaqin joylashgan bo'lsa, ular qatlamlar dastasi (svitasi) deb ataladi.
Yertomir, shtok, linza va shu kabi nogeometrik shaklga ega bo'lgan foydali qazilma konlari noto'g'ri shaklli konlar hisoblanadi. Odatda, ruda konlari noto'g'ri shaklli konlardir.

a) shift

zamm b) shift

zamm 1.3-rasm. Qatlam tuzilishi:
a — sodda; b — murakkab.
Y er qobig'idagi darzlar to'ldirilgan mineral moddalar yertomir deyiladi. Yertomirlar oddiy va murakkab bo'lishi mumkin. Yer qobig'idagi bo'shliqlar mineral moddalar bilan to'lgan bo'lsa, bunday konlar, odatda, shtok, insimon va linza shakliga ega bo'ladilar. Bu xildagi konlar bir- biridan shakl va o'lchamlari bilan farqlanadi va odatda, temir, mis, prometall konlari shunday shakllarda uchraydi (1.4-rasm).