Mavzu: Fosfor va uning xossalari

Dars usuli: an’anaviy

I. Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O‘tilgan mavzuni esga solish;uyga vazifani so`rash	10 daqiqa
3	Yangi mavzuni yoritish:	15 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
5	Darsga yakun yasash va baholash	5 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa

II. Yangi darsning bayoni.

Sulfat kislota — H₂SO₄.Moysimon bu suyuqlik hidsiz va rangsiz bo‘lib, suvdan deyarli ikki marta og‘ir. Suvda juda yaxshi eriydi.Sulfat kislota havo va har xil gazlarni quritishda, shuningdek, turli moddalar tarkibidagi suvni tortib olishda qo‘llanadi .

Sulfat kislota xalq xo‘jaligida juda ko‘p sohalarda xususan, quyidagi

-mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish; -xlor ishlab chiqarish;

-neft mahsulotlarini tozalash  -kislotali akkumulyatorlar tayyorlash

-portlovchi moddalar tayyorlash -bo‘yoqlar ishlab chiqarish

-sellyuloza ishlab chiqarish - dori-darmonlar ishlab chiqarish;

Xlorid kislota — HCl.Vodorod xloridni suvda eritish natijasida olinadigan bu rangsiz suyuqlik suvdan biroz og‘ir bo‘lib, o‘tkir hidga egadir (48-rasm). Bu kislota eritmasidan doimo vodorod xlorid molekulalari uchib chiqib turishi sababli shu o‘tkir hidga ega bo‘ladi. Konsentrlangan xlorid kislota eritmasi «tutovchi» kislota ham deyiladi. Buning sababi ham uchib chiqayotgan vodorod xlorid molekulalari, ular havodagi suv bug‘larida erib tuman hosil qiladi.Xlorid kislota oshqozon shirasining tarkibiy qismlaridan bo‘lib, ovqat hazm qilish jarayonida muhim ahamiyatga ega.

Xlorid kislota xalq xo‘jaligida juda ko‘p sohalarda, xususan, quyidagi:

-metallarni xurushlash; -xloridlar ishlab chiqarish;

-tibbiyotda dori -darmonlar ishlab chiqarish;

-bo‘yoqlar ishlab chiqarish;  -plastmassalar ishlab chiqarish kabi sohalarda keng qo‘llanadi.

Nitrat kislota — HNO₃Nitrat kislota suvdan 1,5 barobar og‘ir, rangsiz suyuqlik bo‘lib, xlorid kislota kabi havoda «tutaydi». Konsentratsiyasi yuqori bo‘lgan kislota eritmasi oddiy yorug‘lik ta’sirida nitrat kislotaning parchalanishidan hosil bo‘lgan NO₂ ning kislota eritmasida erib, uni qo‘ng‘ir rangga bo‘yashi sababli ko‘pincha bu kislota rangli degan xato xulosaga olib keladi. Bu noto‘g‘ri. Toza kislota eritmasi rangsiz bo‘ladi. Konsentrlangan sovuq nitrat kislota temir, xrom va alyuminiy yuzasini passivlashtirib qo‘yganligi sababli bu metallardan tayyorlangan idishlarda saqlanishi mumkin. Bu kislota oltin, platina, tantal, radiy va iridiydan boshqa hamma metallar bilan ta’sirlashadi. Nitrat kislota xalq xo‘jaligida juda ko‘p sohalarda xususan, quyidagi:

-azotli o‘g‘itlar ishlab chiqarish; -organik azotli birikmalar ishlab chiqarish

-tibbiyotda dori . -darmonlar ishlab chiqarish;

-bo‘yoqlar ishlab chiqarish; -portlovchi moddalar ishlab chiqarish;

 -nitroza usulida sulfat kislota ishlab chiqarish kabi sohalarda keng qo‘llanadi.