Mavzu: Fosfor va uning xossalari

Mos kislota nomi	Kislota formulasi	Kislota qoldig‘i formulasi
Kislota qoldig‘i nomi
Yodid	HJ	-J	Yodid
Sianid	HCN	-CN	Sianid
Sulfit	H2SO3	=SO3	Sulfit
Nitrat	HNO3	-NO3	Nitrat
Ortofosfat	H3PO4	-PO4	Ortofbsfat
Permanganat	HMnO4	-MnO4	Permanganat
Sulfat	H2SO4	=SO4	Sulfat
Manganat	H2MnO4	=MnO4	Manganat
Arsenat	H3AsO4	=AsO4	Arsenat
Perxlorat	HCIO4	-C1O4	Perxlorat
xlorat	HCIO3	-CIO3	xlorat

III. Yangi mavzuni mustahkamlash.

1. Sirka, benzoat, oksalat, stearin, olein, adipin, kahrabo, akril, sulfat, xlorid, ortofosfat, nitrat, perxlorat, persulfat, pirofosfat, metafosfat, nitrit kislotalarning qaysilari ko’p negizli? 2. Oltinchi guruh elementining yuqori oksidlanish darajali kislotasi tarkibida kislota angidridining massa ulushi 87,6 % bo’lsa, kislotaning formulasini toping.

3. 0,1 kg natriy gidroksid va 0,1 kg sulfat kislota ta’sirlashgandan so‘ng eritma lakmusni qaysi rangga bo‘yaydi? 4. P₂O₅ ortofosfat, pirofosfat, metafosfat, fosfit kislotalarning qaysilariga to‘g‘ri keladi?

IV. Baholash. Dars davomida faol ishtirokm etgan o’quvchilar individual tarzda baholanadi.

VI. Uyga vazifa. 48§ 118-120 bet.
Tasdiqlayman: O’TIBDO’__________________________
Sana________________________Sinf

Mavzu: 50§ Kislotalarning olinishi va xossalari.

Darsning maqsadi: Ta`limiy maqsad: Kislotalarning olinishi va xossalari haqida bilim, ko`nikma va

malakalarini oshirishdan iborat.

F.K.1- Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasini shakllantirish

Tarbiyaviy – ushbu mavzu orqali o’quvchilar ongini ona Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash

T.K.5-Milliy va umummadaniy kompetensiyasini shakllantirish

Rivojlantiruvchi – o’quvchilarning Kislotalarning olinishi va xossalarini tushuntira olish malakalarini mustahkamlash.

T.K.3-O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasini shakllantirish

T.K.6-Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish

Dars jihozi: kimyoviy elementlar davriy sistemasi,

Dars turi: umumlashtiruvchi yangi bilim beruvchi

Dars usuli: an’anaviy

I Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O‘tilgan mavzuni esga solish;uyga vazifani so`rash	10 daqiqa
3	Yangi mavzuni yoritish:	15 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
5	Darsga yakun yasash va baholash	5 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa

II. Yangi darsni rejasi.

1. Kislotalarning olinishi. 2.Kislotalarning fizikaviy xossalari: 3.Kislotalarning kimyoviy xossalari.

III. Yangi darsning bayoni.

Olinishi.Kislotalarni quyidagi usullar yordamida olinadi:

1. Kislorodli kislotalarni kislotali oksidlar bilan suvning o‘zaro ta’siri natijasida olish mumkin:

P₂O₅ + 3H₂O = 2H₃PO₄; SO₂ + H₂O = H₂SO₃.

1. 
   Kislorodsiz kislotalarni metallmaslarning vodorod bilan ta’sirlashuvi mahsulotlarini
   

suvda eritib olish mumkin:H₂ + Cl₂ = 2HC1(suvdagi eritmasi xlorid kislota);

H₂ + S = H₂S (suvdagieritmasi sulfid kislota).

3. Kislotalarni ularning tuzlariga boshqa kislotalarni ta’sir ettirib olish mumkin:

2CH₃COONa + H₂SO₄ = 2CH₃COOH + Na₂SO₄; FeS + 2HC1 = FeCl₂ + H₂S↑;

NaCl + H₂SO₄(kons.) = NaHSO₄ + HCl↑; Na₂SiO₃ + 2HC1 = H₂SiO₃↓+ 2NaCl.

Fizik xossalari. Kislotalar qattiq (borat, ortofosfat kislotalari), suyuq (sulfat, nitrat kislotalar) bo‘lishi mumkin. Ularning ko‘pchiligi suvda yaxshi eriydi va ayrim gazlarning (vodorod xlorid HCl, vodorod bromid HBr, vodorod sulfid H₂S) suvda eritmalari ham kislotalar bo‘lib hisoblanadi. Kislota molekulalarida vodorod kislota qoldiqlari bilan bog‘langan holdabo‘ladi.

Kimyoviy xossalari. Kislotalarning kimyoviy xossalari ularni ancha faol moddalar ekanligini ko‘rsatadi:Kislotalar ko‘p indikatorlar rangini o‘zgartiradi. Masalan, quyidagi jadvalda indikatorarning kislotalar ta’sirida rang o‘zgartirishlari keltirilgan.

	Indikator nomi	Neytral eritmadagi rangi	Kislota eritmasidagi rangi
1	Lakmus	Binafsha	Qizil
2	Fenolftalein	Rangsiz	Rangsiz
3	Metil zarg‘ aldog‘ i	To‘q sariq	Qizil

1.. Kislotalar asoslar bilan ta’sirlashib, tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi).

(H₂SO₄ + 2NaOH = Na₂SO₄ + 2H₂O; HCl + Mg(OH)₂ = Mg(OH)Cl + H₂O;

H₃PO₄ + KOH = KH₂PO₄ + H₂O. H₃PO₄ + KOH = KH₂PO₄ + H₂O.

2. Kislotalar asosli oksidlar bilan ta’sirlashadi va tuz va suv hosil qiladi (bu reaksiya ham neytrallanish reaksiyasiga misol bo‘ladi): 2HNO₃ + CaO = Ca(NO₃)₂ + H₂O. 2HNO₃ + CaO = Ca(NO₃)₂ + H₂O.

3. Kislotalar metallar bilan ta’sirlashadi va tuz hamda sharoitga qarab vodorod ajralib chiqadi yoki boshqa mahsulotlar hosil bo‘ladi. Zn + H₂SO₄ = ZnSO₄ + H₂↑ Fe + H₂SO₄ = FeSO₄ + H₂↑

4.Metallarning faollik qatorida vodoroddan chapda turgan metallar uni kislotalardan siqib chiqaradi, o‘ngda turganlari esa siqib chiqara olmaydi va bunda boshqa mahsulotlar hosil bo‘ladi. Cu + 4HNO₃ (kons.) = Cu(NO₃)₂ + 2NO₂↑ + 2H₂O.

3. 
   
   

5.Kislotalar tuzlar bilan ta’sirlashadi va yangi kislota hamda tuz hosil qiladi:

A)O‘rta tuz va yangi kislota; BaCl₂ + H₂SO₄ (suyul.) = BaSO₄↓ + 2HC1.

B) Nordon tuz va yangi kislota NaCl + H₂SO₄ (kons.) =NaHSO₄ + HCl↑.

C)Faqat nordon tuz CaCO₃ + H₂CO₃ = Ca(HCO₃)₂

IV. Yangi mavzuni mustahkamlash.

1. Sirka, benzoat, oksalat, stearin, olein, adipin, kahrabo, akril, sulfat, xlorid, ortofosfat, nitrat, perxlorat, persulfat, pirofosfat, metafosfat, nitrit kislotalarning qaysilari ko’p negizli? 2. Oltinchi guruh elementining yuqori oksidlanish darajali kislotastarkibida kislota angidridining massa ulushi 87,6 % bo’lsa, kislotaning formulasini toping.

VI. Uyga vazifa.50 § 121-124 bet.
Tasdiqlayman: O’TIBDO’__________________________

Sana________________________Sinf
Mavzu: 7-amaliy mashg’ulot. CuO va Fe₂O₃ bilan sulfat kislota orasidagi reaksiyalarni o’tkazish.

Darsning maqsadi: Ta`limiy maqsad: Sulfat kislota bilan mis ( II )-oksid, shuningdek, temir (III)-oksid orasidagi almashinish reaksiyalari borish va reaksiya mahsulotlarini eritmadan ajratish. haqida bilim, ko`nikma va malakalarini oshirishdan iborat.

F.K.1- Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasini shakllantirish

F.K.3- Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasini shakllantirish

Tarbiyaviy – ushbu mavzu orqali o’quvchilar ongini ona tabiatga muhabbat ruhida tarbiyalash.