Mavzu: Fizikaviy kattaliklarni o’lchash va xatoliklarni hisoblash

Oddiy o’lchov asboblarida o’lchash usulini o’rganish.
Kerakli asboblar: shtangensirkul, mikrometr va o’lchanadigan jismlar (halqa, parallelopiped).
Ishninig maqsadi: bevosita, bilvosita o’lchashdagi absolyut va nisbiy xatoliklarni hisoblashni, shtangensirkul va mikrometrdan to’g’ri foydalanishni o’rganish.
Oddiy o’lchov asboblari haqida tushincha.




Shtangensirkul – asosan bir uchida 1,3 oyoqchasi bo’lgan va eng kichik bo’lakchasini aniqlik darajasi bo’lgan asosiy shkala, u bo’ylab harakatlana oladigan 2,4 oyoqchaga ega bo’lgan 5 noniusdan tashkil topgan. Shtangensirkul yordamida jismlarni o’lchashni 0,1 mm-dan, 0,025 mm- gacha aniqlikda o’lchash mumkin. O’lchanishi kerak bo’lgan jism, 1-2 oyoqlar orasiga (1–rasm) 6 vint yordamida mahkamlanadi. 3-4 oyoqchalar esa, ichki chiziqli kattaliklar(truba diametrlari) ni, 7-chi chuqurliklarni o’lchashda qo’llaniladi. Hisoblash quyidagicha bajariladi:
L= +
– asosiy shkalani eng kichik bo’lakchasi qiymati mm hisobida.
- asosiy shkaladagi bo’lakchalar soni.
n - noniusdagi bo’lakchalarning umumiy soni.
k - asosiy shkaladagi bo’lakchalar bilan ustma–ust tushgan nonius shkalasining nomeri.










Mikrometr- yordamida 0-25 mm chamasidagi jism 0,01 mm aniqlikda o’lchanadi. Mikrometrnig asosiy qismi mikrovint bo’ylab harakatlanuvchi M–barabandan iborat. Mikrovintning qadamini qiymatiga qarab, baraban ma’lum bo’laklarga bo’lingan shkalaga ega. Bu shkala bo’limining qiymati 0,01 mm ga teng. O’lchanadigan jism mikrovintning a, oyoqchalari orasiga 2- rasmda ko’rsatilgandek mahkamlanadi. Hisob barabandagi shkalalar orqali quyidagicha hisoblanadi:
L= +
- barabanning qirrasigacha bo’lgan masofa.
k- shkaladagi bo’laklar soni.
-shkaladagi eng kichik bo’lakchaning qiymati mm hisobida.
n-baraban shkalasining umumiy soni.