Mavzu: fanga kirish. Umumiy epidemiologiya. Epidemik jarayon haqidagi ta’limot. Asosiy epidemiologik tushunchalar. Nazariy qism

Epidemik jarayoniing omillari
Bosh (asosiy) yashash muhitini ajratish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Hozirgi 
zamon bilim darajasida odamlarda kasallik qo‘zg‘atuvchi parazitlarning 3-ta asosiy 
yashash muhitlari tafovut qilinadi. 
Shunday kilib, fakultativ ko‘zgatuvchilarning manbai bo‘lib, tabiatda jonsiz 
muhit (tuproq va boshqa), hayvon yoki odam organizmlari hisoblanadi.Xo‘jayin 
organizmining epidemik jarayondagi xususiyatlari. 
Epidemik jarayonning rivojlanish mexanizmi.
Epidemik 
jarayon 
ko‘rinishlarini 
xarakterlovchi 
epidemiologik 
tushunchalar. 
Epidemiologiya fanining ko‘p asrlik rivojlanishi davomida 
epidemik jarayon ko‘rinishlarini aks ettiruvchi lug‘aviy tushunchalar paydo bo‘lib, 
qo‘llanila boshladi.
A’nanaviy tarzda quyidagi tushunchalardan foydalaniladi: 
A) Epidemik kasallanish yoki endemiya (grekcha-endemos-maxalliy)- bu 
kasallik chaqiruvchi rezervuari mavjudligi sababli ma’lum joyga xos bo‘lgan 

---

hududda doimo qayd etib turiladigan kasallanishdir. Agar bu xolatda kasallik 
chaqiruvchisi rezervuari hayvonlar bo‘lishsa epizootiya (grekcha epi, ichida , zoon-
hayvon) deyiladi. 
B) Ekzotik kasallanish (grekcha-eksotikos - begona, o‘zga yerlik) - ushbu 
joyga xos bo‘lgan kasallanishdir. U xo‘jayin organizmi bilan yoki tashqi muhit 
ob’ektlari bilan kasallik qo‘zg‘atuvchisi tashqaridan kirib kelishi natijasida 
vujudga keladi. Qo‘zg‘atuvchining tashqaridan kirib kelishi natijasida endemiklik 
yoki enzotiklik shakllanishi mumkin, uning davomiyligi qo‘zg‘atuvchining yangi 
joyida sirkulyatsiya qilish sharoitiga bog‘liq. Endemiya sporadik va epidemik 
kasallanish shakllarida namoyon bo‘ladi. Sporadik (grekcha – sporadikos - tarqoq, 
aloxida) kasallanish –bir - yarim, alohida uchrab turadigan kasallanishni anglatadi. 
Ba’zan sporadik kasallanish deyilganida sporadik kasallanish darajasidan yuqori 
kasallanish yoki shu paytgacha uchramagan kasallanishning paydo bo‘lishini 
tushuniladi. Bu nuqtai nazardan ekzotik kasallanish hamisha epidemik hisoblanadi. 
Epidemik kasallanishni uning ko‘rinishlari bo‘yicha epidemik chaqnashga, 
epidemiyaga (ushbu so‘zning tor ma’nosida, L.V. Gromashevskiy) va 
pandemiyaga ajratadi. Epidemik chaqnash kasallanishning qisqa muddatli 
ko‘tarilishidir. (kasallikning bir yashirin davri oralig‘ida qayd etiladigan 
kasallanishdir.) Pandemiya (grekcha-butun halq)-kasallanishning yetarlicha yuqori 
darajada odatdan tashqari keng tarqalishidir. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, 
yuqoridagi tushunchalarni bir-biridan ajratuvchi aniq miqdoriy kriteriy yo‘q. 
Zamonaviy epidemiya epidemik jarayon ko‘rinishlarini miqdoriy aniqlashga 
o‘tmoqda. Kasallanishning ko‘rsatkichlari ikki guruh sharoitlari bilan belgilanadi:-
qo‘zg‘atuvchi epidemiologik varianti shakllanishi sharoitlari va uning tarqalish 
sharoitlari. Bu nuqtai nazardan hududlar, aholini guruhlari konkret jamoalar va 
vaqtda epidemiologik variant shakllanishi hamda uning tarqalishi farqlanadi.
Epidemik 
jarayon 
ko‘rinishlari 
va 
uning 
rivojlanishi 
omillarini 
xarakterlovchi ma’lumotlar majmuasi aholining epidemiologik holatini aks ettiradi. 
Aholining epidemiologik holati, beqaror, noxush va favqulodda bo‘lishi mumkin.