Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

materialistik va idealistik
mazmunlari haqida so‘z
yuritish mumkin.
Makon va vaqt muammosini ob’ektiv 
idealizm
nuqtai nazaridan yondashuvni
o‘rta asrlar falsafasida ham kuzatish mumkin. Bu erda faqat Xudo makon va vaqtdan
tashqarida deb fikrlanadi. Mazkur nuqtai nazarning shakllanishiga Avliyo Avgustin
salmoqli hissa qo‘shgan. Idealistik qarashlar makon va vaqtning ob’ektivligini rad
etish va ular ongning turli shakllariga qaramligini tan olish bilan bog‘liq. Sub’ektiv
idealizm vakillari (Berkli, YUm, Max va boshqalar) makon va vaqtga individual ong
shakllari sifatida yondashadi. Xususan, D.YUm uchun ular faqat idrokda mavjuddir.
I.Kant ham makon va vaqtga sub’ektiv deb qaraydi, ammo ularni aprior, ya’ni
insonga tajribaga qadar berilgan hissiy mushohada shakllari sifatida tushunadi. I.Kant
makon va vaqtni inson hissiyoti shakli – kuzatish shakli sifatida talqin qiladi. Unga
ko‘ra, aynan dunyoni bilishga harakat qilayotgan sub’ekt o‘ziga berilgan dunyoning
muayyan makon va vaqtdagi shakl-shamoyilini yaratadi.
Materialistik yondashuv
o‘zining aniq ifodalangan shaklida shu bilan
tavsiflanadiki, u makon va vaqtni ongdan tashqarida va undan qat’iy nazar mavjud
deb hisoblaydi, ya’ni ular mavjudligining ob’ektiv xususiyatini qayd etadi. Mazkur
yondashuvni asosan Nyuton va A.Eynshteyn kabilar ilgari surgan g‘oyalarga
tayanadi. 
Makon va vaqt tabiati haqidagi metafizik yondashuvlarni rad etuvchi tabiiy
ilmiy dalillar XIX asr oxirida fizikada elektromagnit nazariyasi yuzaga kelishi bilan
shakllana boshladi. Uning rivojlanishi faylasuflarni bo‘shliq haqidagi tasavvurlardan
voz kechishga majbur qildi. Dastlab u “efira” to‘g‘risidagi g‘oya bilan almashtirildi.
Efir hamma joyda to‘liq, lekin mutlaq va hech narsaga bog‘liq bo‘lmagan makonning
shakli vazifasini bajardi. Keyinchalik bu tasavvurlardan ham voz kechildi.