Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Formal mantiq qonunlari
(yoki tafakkur qonulari) deyilganda fikrlashga xos muhim, zururiy
bog‘lanishlar tushuniladi. Tafakkur qonunlari ob’ektiv voqelikning inson miyasida uzoq vaqt davomida aks
etishi natijasida vujudga kelgan va shakllangan.
Bu qonunlar fikrlashning to‘g‘ri amalga oshishini ta’minlab turadi. Ular tafakkur shakllari
bo‘lgan tushunchalar, mulohazalar (hukmlar) hamda xulosa chiqarishning shakllanishi va o‘zaro
aloqalarini ifodalaydi.
Tafakkur qonunlari yuzaki qaraganda sub’ektiv qonunlardek bo‘lib tuyulsa ham, aslini
olganda, ob’ektiv mazmunga egadir. Bu qonunlar hamma kishilarning fikr yuritishida bir xil amal
qiluvchi umuminsoniy qonunlardir. Ularni buzish, almashtirish, o‘zgartirish, yangilash mumkin
emas.
Tafakkur qonunlariga amal qilish to‘g‘ri, tushunarli, aniq izchil, ziddiyatsiz, asoslangan fikr
yuritishga imkon beradi. Aniqlik, izchillik, ziddiyatlardan holi bo‘lish va isbotlilik (asoslanganlik) to‘g‘ri
tafakkurlashning asosiy belgilaridir. 
Ayniyat qonuni.
Biror buyum yoki hodisa xaqida fikr yuritilganda ularga xos bo‘lgan
barcha muhim belgilar, tomonlar qamrab olinadi. Predmet xaqidagi fikr necha marta va qanday
holatlarda takrorlanishiga qaramasdan doimiy, o‘zgarmas va qat’iy mazmunga ega bo‘ladi.
Tafakkurga xos bo‘lgan bu aniqlik xususiyati ayniyat qonunining mohiyatini tashkil etadi.
Ayniyat qonuniga ko‘ra ma’lum bir predmet yoki hodisa xaqida aytilgan ayni bir fikr ayni
bir muhokama doirasida ayni bir vaqtda o‘z-o‘ziga tengdir
. Bu qonun formal mantiq ilmida «A-
A dir» formulasi bilan ifodalanadi.
Ayniyat qonunining asosiy talabi quyidagicha: fikrlash jarayonida turli fikrlarni
aynanlashtirish va aksincha, o‘zaro aynan bo‘lgan fikrlarga teng emas, deb qarash mumkin emas.
Bu mantiqiy tafakkurning muhim shartlaridan biridir. Fikrlash jarayonida bu qonunni, bilib yoki
bilmasdan, buzish holatlari uchraydi. Ba’zan, bu holat bir fikrning tilda turli xil ifodalanishi bilan
bog‘liq bo‘ladi. Tilda mavjud bo‘lgan omonim va sinonim so‘zlarning qo‘llanishi ham ba’zan turli
fikrlarning o‘zaro aynanlashtirilishiga, ya’ni noto‘g‘ri muhokamaga olib keladi. Masalan: falsafiy
nuqtai nazardan «sifat» tushunchasi, o‘ziga xos mazmunga ega bo‘lsa, biror hunarmand tomonidan
bu tushuncha, boshqa mazmunda (yaroqli, foydali) qo‘llaniladi. YOki Fozil Yo‘ldosh o‘g‘lining
quyidagi misralari misol bo‘la oladi:
Qo‘lingdan kelgancha chiqar yaxshi ot,
YAxshilik qil bolam, yomonlikni ot,
Nasixatim yod qilib ol farzandim,
YOlgiz yursa chang chiqarmas yaxshi ot.