Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Ovro‘pa norasional estetikasining asosiy g‘oyalari (SHopengauer,
Nitsshe).
Olmon mumtoz estetikasida ratsionalizm o‘zining yuksak cho‘qqisiga
ko‘tarilgan bo‘lsa, undan keyingi ba’zi falsafiy ta’limotlar noratsionallik asosida ish
ko‘rdilar. Ana shu noratsionallik yo‘nalishining dastlabki yirik namoyandalaridan biri
buyuk olmon faylasufi 
Artur SHopengauer 
(1788-1860)dir.
SHopengauerning nafosat falsafasi asosan «Olam ixtiyor va tasavvur sifatida»
deb nomlangan yirik asarida bayon etilgan. Faylasuf san’at bilan fanni bir-biriga
solishtirar ekan, san’atni narsalarning asoslanish qonunidan mustaqil tarzda
«mushohada qilish turi» deb ataydi. Estetik mushohada ob’ekti alohida narsa emas,
balki asoslanish qonuni harakati ostidan olingan g‘oya aflotuncha ma’nodagi g‘oya.
Uni aql bilan emas, fahm (intuitsiya) yordamida payqash mumkin. San’atning fandan
ustunligi ham ana shunda. SHu ma’noda SHopengauer «g‘oya»ni «tushuncha»ga
qarshi qo‘yadi. Tushuncha fanga zarur, san’at uchun esa befoyda. San’atning
maqsadi-g‘oyani in’ikos ettirish. San’at turlarining farqi esa ulardagi ifoda materiali
bilan belgilanadi. «San’atning mohiyati shundaki, — deydi SHopengauer, — unda bir
hodisa minglab hodisa uchun javobgar», u muhim voqea-hodisani olib, nomuhimini
tashlab yuboradi. Obraz-mushohadali g‘oya, u tushunchadan farqli tarzda, son-
sanoqsiz alohida narsalarning o‘rnini mantiqiylik hamda mavhumiy umumiylik
vositasida emas, balki fahmiy (intuitiv) idrok va tasavvur yo‘li bilan egallaydi.
SHopengauerning shogirdi
Fridrix Nitsshe
(1844-1900)ning qarashlari ham
nihoyatda o‘ziga xos. U estetikaga doir asarlarida jumladan, «Fojianing tug‘ilishi»
risolasida Suqrotdan to SHopengauergacha bo‘lgan nafosatshunoslikni «qayta
baholab» chiqadi; tarixda haqiqat (aql) va go‘zallik o‘zaro hamkorlik yoki juda
bo‘lmasa, «qo‘shnichilik» qilgan. Nitsshening fikricha, nafosatshunoslikda «hamma
narsa go‘zal bo‘lishi uchun oqilona bo‘lishi kerak»degan suqrotchilikdek yanglish
yo‘l yo‘q. Nitsshe romantiklar o‘rtaga tashlagan «go‘zallik Xudoning haqiqati» degan
fikrni rad etib, go‘zallikni Xudo-san’atkor tomonidan yaratilgan
illyuziya-xomxayol
xayolot
deb atadi. Haqiqat (aql) bilan go‘zallik, uning nazdida, tenglashtirib va
sig‘ishtirib bo‘lmaydigan, bir-biriga zid tushunchalardir.