Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Temur va temuriylar davri nafosatshunosligi.
XIII asrga kelib, Markaziy
Osiyo mintaqasi hamma sohada yuksaklikka erishgan edi. Afsuski, mug‘ul bosqini
Turkiston, Mavorounnahr, Rum, Huroson singari gullab-yashnab turgan o‘lkalarni
vayron qildi. Ilm-fan, madaniyat tanazzulga yuz burdi, ne-ne shaharlar er yuzidan
izsiz yo‘qoldi, musulmon SHarqi zulmat ichida qoldi. Faqat tarix sahnasiga Amir
Temur chiqqanidan keyingina Uyg‘onish boshlandi. Sohibqiron bobomiz yuritgan
oqilona siyosat butun mintaqada ma’naviy yuksalishga olib keldi. SHu bois Temur va
temuriylar davri ilm-fan va san’atning oltin davri hisoblanadi. Bu davr
nafosatshunosligida buyuk o‘zbek shoiri Alisher Navoiyning o‘rni o‘ziga xos.
Alisher Navoiy
(1441-1501) o‘z asarlarida 
ichki va tashqi go‘zallik g‘oyasini
ilgari suradi. Allomaning «Hamsa»sidagi bosh qahramonlar ana shunday komil
go‘zallik egalari. Umuman, Navoiy ham, boshqa ko‘pgina SHarq mutafakkirlari kabi
insoniy go‘zallikni ichki go‘zallikda, hulqiy go‘zallikda ko‘radi.
Navoiy so‘zga alohida e’tibor beradi, uni ko‘ngil qutisi ichidagini gavhar deb
ataydi, hatto falak jismining joni deydi:
Ko‘ngul durji ichra guhar so‘zdurur,
Bashar gulshanida samar so‘zdurur.
Erur so‘z falak jismining joni ham,
Bu zulumotning obi hayvoni ham.
«Majolis un-nafois», «Me’zon ul-avzon» asarlarida Navoiy ana shu mohiyatan
muqaddas bo‘lgan so‘zdan foydalanish san’ati haqida fikr yuritadi. «Me’zon ul-
avzon» aruz nazariyasi sifatida diqqatga sazovor bo‘lsa, «Majolis un-nafois» tengi
kam tazkira sifatida estetikaka aloqadordir. Unda Navoiy 450 nafardan ortiq shoir
ijodiga to‘xtalib o‘tadi va ular ijodi uchun xarakterli bo‘lgan misollarni keltiradi.
Ayni paytda, tazkirada din, shakl va mazmun singari estetika muammolari ham o‘z
aksini topgan. CHunonchi, tazkiraning temuriy shahzoda shoirlarga bag‘ishlangan
etinchi majlisida Amir Temur didi haqida fikr yuritar ekan, shunday deydi: “ ...
agarchi nazm aytmoqqa iltifot qilmaydurlar, ammo nazm va nasrni andoq xub mahal
va mavqeda o‘qubdurlarkim, aningdek bir bayt o‘qug‘oni ming yaxshi bayt
aytgancha bor
” . Bu parchadagi andak mubolag‘adan qat’i nazar, Navoiy shoirona,

---

estetik did tom manodagi estetik idrok egasi bo‘lishni, to‘g‘ri kelgan gapni vaznga
solib, she’r deb taqdim etuvchi ba’zi nazmbozlardan yuqori qo‘yganini fahmlab olish
qiyin emas.
Umuman o‘sha davrda yozilgan san’at turlariga doir risola va tazkiralarni
o‘nlab emas, yuzlab sanash mumkin. Tasviriy san’at o‘zining sharqona ko‘rinishi-
miniatyura janrida yuksak darajaga ko‘tarildi. Hirotda »Nigoriston» miniatyura
maktabi vujudga keldi. Uning etakchi rassomi