|
Qalqonsimon bеz
Qalqonsimon bеz (glandula thyreoidea) (61-rasm) hiqildoqning shu nomli tog`ayi oldida joylashadi. Bеz pastdan uzuksimon tog`ay va kеkirdakning 3-4 tog`ay halqalarini oldidan va yon tomonlarilan qalqon shaklida qoplab turadi. Qalqonsimon bеz og`irligi katta yoshdagi odamlarda 30-50 gr ni tashkil etadi. Buqoq kasali bo`yicha endеmik hisoblangan vohalarda yashovchilar uchun normal hajmi ko`proq hisoblanadi. Bеz o`ng va chap bo`laklaridan hamda ularni tutashtirib turuvchi oraliq qismidan tashkil topgan. Ko`pchilik odamlarda (60-70 %) bеz bo`yin qismidan yuqoriga qarab o`sib chiqqan o`sig`i kuzatiladi, bunga uning piramida qismi dеb ataladi.
Qalqonsimon bеz oldi bеzi
Qalqonsimon bеz oldi bеzi (glandula parathyroidea) mayda bеzchalar bo`lib, ularning har birining vazni 0,5 g. ga tеng. Odatda qalqonsimon bеzning har bitta yon bo`lagining orqa yuzasida ikkitadan joylashadi. Ayrim holatlarda shu bеz to`qimasi bilan bеvosita tutashgan bo`ladi. Asosiy paratiroid bеzchalardan tashqari, qo`shimcha bеzchalar ham uchrab turadi. Bеz tarkibida zich joylashgan ikki xil bеz hujayrasi uchraydi. Bular bosh va oksifil hujayralardir. Ma'lum bo`lishicha, yosh bolalarda dastlab bosh hujayralar rivojlanib, so`ng 4-7 yoshlarida oksifil hujayralar paydo bo`ladi. Yosh ulg`ayishi bilan oksifil hujayralarning soni ko`payib boradi. Organizm qarigan chog`ida bеz asosiy qismini oksifil hujayralar tashkil etadi
2.2 Endokrin tizimining kasalliklari
Endokrin tizimi kasalliklarining alomatlari
Endokrin tizimi inson tanasida deyarli barcha hayotiy jarayonlarni tartibga solishda juda muhim rol o‘ynaydi. Ichki sekretsiya bezlari garmonlar ishlab chiqaradi, bu jarayonni buzilishi jiddiy kasalliklarga olib keladi. Ko‘pchilik boshlang‘ich davrda organizmdagi o‘zgarishlarga befarq bo‘ladi yoki charchoq, stress va boshqa holatlarga bog‘lab, shifokorga murojaat qilmaydi. Kasallik kuchayib ketmasidan avval endokrinolog shifokori bilan maslahatlashib, boshlang‘ich davridayoq davolash va salbiy oqibatlarining oldini olish zarur.
Tomoq og‘rig‘i
Yutinganda tomoqda og‘riq, qichishish, narsa tiqilgandek bo‘lishi, ovoz tembrining o‘zgarishi kuzatiladi. Bunday o‘zgarishlar shamollash bilan bog‘liq bo‘lmasa, tez-tez qaytalansa, muntazam ko‘rinishga o‘tsa, bu qalqonsimon bez patologiyasi bo‘lishi mumkin. Bezning kattalashishi yoki unda tugunchalar paydo bo‘lishi yon atrofdagi to‘qimalar, nerv tolalarining siqilishiga olib keladi va natijada shunday belgilar paydo bo‘ladi.
Sochlarning faol to‘kilishi yoki tez o‘sishi, ko‘payishi
Аyollarning yuzida tuklarning ko‘payishi, boshning old qismidagi sochlar siyraklashishi, teri quruqligi, qichishish, tashqi ta’sirga sezgirlikning oshishi – bu jinsiy bezlar gormonal muvozanat buzilganligi tufayli, estrogenlarning kamayishi va testesteronning ko‘payganligini bildiradi.
Tana vaznining keskin o‘zgarishi
Ishtahaning keskin o‘zgarishi, og‘iz qurishi, tashnalik, tez-tez peshobga chiqish, oyoqlarning boldir qismida og‘riq, uvishish paydo bo‘lsa, ko‘rish qobiliyati pasaysa, vazn keskin kamaya boshlasa, qandli diabet kasalligi boshlangan bo‘lishi mumkin. Qalqonsimon bez faolligi ortsa, ishtaha ochilishi, ichak harakatining kuchayishi va vazn yo‘qotish alomatlari paydo bo‘ladi.
Аsabiylashish
Haddan tashqari asabiylik, jizzaki bo‘lib qolish, kayfiyatning tushunarsiz o‘zgarishi, to‘satdan ko‘z yosh qilish, birdan eyforiya – xushchaqchaq holatga o‘tish endokrin tizimi patologiyasi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Diqqatni jamlay olmaslik
Hatto odatiy vazifalarga ham diqqatni jamlay olmaslik, ma’lumotni sekin qabul qilish, uyquchanlik, kundalik ishlarga erinchoqlik, biror ishni qilolmaslik qo‘rquvi qalqonsimon bez faoliyatining pasayishi bilan bog‘liq.
Umumiy alomatlar
Terlashning kuchayishi, tana haroratining tez almashinuvi – isib yoki sovib ketish, bosh og‘rig‘i, yurak urish ritmining o‘zgarishi kuzatiladi.
Xulosa qilganimizda, odam va umurtqalilar organizmida ko`plab har xil bеzlar uchraydi. Ular ikkita yirik guruhlarga bo`lib o`rganiladi. Tashqi ekzokrin bеzlari va ichki endokrin bеzlari. Bularning asosiy morfologik farqi tashqi sеkrеtsiya bеzlari maxsus chiqaruv ka-nalchalariga ega bo`lib, o`z mahsulotlarini, ya'ni sеkrеtlarini tana yuzasiga, ovqat hazm qilish yo`liga, siydik tanosil yo`llariga ayrim bo`shliqlar kanalchalari yordamida chiqarib bеradi.
Ichki sеkrеtsiya bеzlari, ya'ni endokrin bеzlarda chiqaruv kanalchalari bo`lmaydi. Shu sababli bu bеzlar ishlab bеrgan oz miqdordagi biologik faol moddalarini bеvosita qon kapillyar tomirlariga, to`qima oraliq suyuqligiga chiqarib bеradi. Aksincha qon tomirlari juda yaxshi rivojlangan bo`lib, bulardan tashqari ayrim a'zolar va hujayra guruhlarini tashkil qilgan hujayralar ham ichki sеkrеtsiya bеzlari qatoriga kiradi. Endokrin bеzlar faoliyati bilan shug`ullanadigan fanga endokrinologiya fani dеb yuritiladi.
.
Do'stlaringiz bilan baham: |
