Мавзу: Эмоционал кечинмаларнинг умумий аниклиги. Эмоционал кечинмалар классификацияси. Аффект, эхтирос ва кайфият

Hissiyotning ijobiy va salbiy sifatlaridan tashqari, uning ikkiyoklamalik (yunoncha atrgp ikkiyoqlama vazifa, lotincha ua1epNa «kuch» degan ma’no anglatib keladi) va noaniklikdan iborat asosiy xislatlari mavjuddir. Bu ruhiy holatlarda shaxsda ikkilanish hol-lari, noaniqtushunish munosabatlari aks etadi, lekin rohatlanish bilan qanoatlanmaslik hislarini bir-biriga qo‘shish mumkin emas.

• Hissiyotning ijobiy va salbiy sifatlaridan tashqari, uning ikkiyoklamalik (yunoncha atrgp ikkiyoqlama vazifa, lotincha ua1epNa «kuch» degan ma’no anglatib keladi) va noaniklikdan iborat asosiy xislatlari mavjuddir. Bu ruhiy holatlarda shaxsda ikkilanish hol-lari, noaniqtushunish munosabatlari aks etadi, lekin rohatlanish bilan qanoatlanmaslik hislarini bir-biriga qo‘shish mumkin emas.
• Ambivalent (ikkiyoklama) hissiyotda rohatlanish bilan azoblanish tuyg‘ulari o‘zaro qo‘shilib ketish bilan cheklanibgina qolmasdan, balki uyg‘unlashgan, aralashgan holda ularning kechishi muhim xususiyatla-ridan biri bo‘lib hisoblanadi. Masalan, rashk hissida muhabbat bilan nafrat bir-biri bilan uzviy bog‘lanib ketadi. Xo‘randa qorni ochli-gi uchun sho‘r ovqatni yeb biologik ehtiyojni qondirib, bir tomondan rohatlanishi, ikkinchi tomondan esa noxush hisni kechirishi mum-kin. Tashnalikdan iliq suvni ichib ham rohatlanishi, ham noxush-likka berilishi kuzatiladi. Kiyimi yupun shaxsga qalinroqto‘n be-rilsa, birtomondan quvonadi, ikkinchi tomondan esa uyaladi. Oshiq-larda sevish va o‘zidan nafratlanish holati kechadi yoki hijron shi-rin qayg‘u, lekin yoqimli istirob tarzidagi kechinmalar ikkiyoklama hissiyotga yorqin misoldir.

Shaxsning emotsional dunyosi uzluksiz tarzdagi ziddiyatlar, nizo-lar va ularning hal qilinishi, oldining olinishini aks ettirish-dan iborat jarayonlar majmuasidir. Asosan ijobiy, salbiy va ik-kiyoklama hissiyotni keltirib chiqaradigan omillar quyidagilardan iboratdir: 1) shaxs bilan muhit o‘rtasidagi (tabiiy muhit, ijtimo-iy muhit orasidagi) har xil mazmun hamda shakldagi munosabatlar; 2) tana a’zolari, ichki organizm tarkiblari muhitidagi munosabatlarning nisbiy muvozanati o‘zgarib turishi; 3) favquloddagi vazi-yatlar tufayli yuzaga keladigan har xil kechinmalar va boshqalar.

• Shaxsning emotsional dunyosi uzluksiz tarzdagi ziddiyatlar, nizo-lar va ularning hal qilinishi, oldining olinishini aks ettirish-dan iborat jarayonlar majmuasidir. Asosan ijobiy, salbiy va ik-kiyoklama hissiyotni keltirib chiqaradigan omillar quyidagilardan iboratdir: 1) shaxs bilan muhit o‘rtasidagi (tabiiy muhit, ijtimo-iy muhit orasidagi) har xil mazmun hamda shakldagi munosabatlar; 2) tana a’zolari, ichki organizm tarkiblari muhitidagi munosabatlarning nisbiy muvozanati o‘zgarib turishi; 3) favquloddagi vazi-yatlar tufayli yuzaga keladigan har xil kechinmalar va boshqalar.
• Xis-tuyg‘ularning yana bitta (to‘rtinchi) sifati shaxsning hissiyot ob’ektlariga nisbatan emotsional munosabatlarining qisqa muddat-pi aks etishini ta’minlovchi tashqi ta’sirining noaniqligi ifo-dalanishidir. Shuningdek, ob’ektlarning taassurotlari uzoq mud-datli xususiyatga ega bo‘lsa, bunday emotsional holatlar munosabat-larning sifati bo‘lishi mumkin; Shaxs o‘ziningturmush tajribasiga noma’lum, yap-yangi narsalarga duch kelsa, bu voqelik uni to‘lqinlan-tirishi, hayratlantirishi, unda havas va qiziqish uyg‘otishi mum-kin. Bu hissiy voqelik (hodisa) yangi taassurotni anglashning his-siy jabhasi bo‘lib hisoblanadi. Tabiiy va ijtimoiy muhitning anglab olish chigal hodisasi ehtiyoj bilan bog‘lanishdan hamda muay-yan barqaror munosabat yuzaga keltirishdan oldin hissiy holatning predmetiga aylanadi. Shuning uchun ma’lum kechinmalarning negizi-da tanho «bu nima refleksi»ni tushunish ehtiyoji yotadi. Bilish fa-oliyati bilan uyg‘unlasha borgan anglash hissi beqarorligi, qisqa muddatliligi bilan tafovutlanadi hamda ob’ektga nisbatan yengil-roq salbiy yoki ijobiy munosabat sifatiga aylanadi.