O ’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi Andijon davlat universiteti Fizika – matematika fakulteti Fizika ta’limi yo’nalishi

O ’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi
Andijon davlat universiteti
Fizika – matematika fakulteti
Fizika ta’limi yo’nalishi
2-bosqich 202 -guruh talabasi
Teshaboyev Sirojidinning
Optika fanidan


Mavzu: Turli shakldagi tirqish va to'siqdagi difraksiya. Aylanma (doira) shakldagi triqish va to’siqdagi hamda chiziqli tirqish va to’siqdagi difraksiya.Ularga doir tajribalar va fizika praktikumlari

MUSTAQIL ISHI

Andijon-2022

Turli shakldagi tirqish va to'siqdagi difraksiya. Aylanma (doira) shakldagi triqish va to’siqdagi hamda chiziqli tirqish va to’siqdagi difraksiya.Ularga doir tajribalar va fizika praktikumlari
REJA :

1 . Yorug`lik difraksiyasi , Gyuygens prinsipi , Frenel zonalari usuli
2 . Doiraviy teshikdan hosil bo`ladigan Frenel difraksiyasi.
3 . Тirqishdan hosil bo`ladigan Fraungofer difraksiyasi.
4 . Yorug`likni qaytishda va sinishda qutblanishi.Bryuster qonuni.
5 . Ikkilanma nur sindirishdagi qutblanish.
Xulosa
Foydalanilan adabiyotlar .


1.Yorug`lik to`lqinlarining to`siqlarni aylanib o`tib geometrik soya sohasiga
burilish hodisasi yorug`lik difraksiyasi deyiladi. Тo`lqin uzunligi to`siq o`lchami
bilan o`lchovdosh kattaliklar bo`lganda, ya’ni da kuchli difraksiya kuzatiladi.
Тo`lqinlar difraksiyasi hodisasi Gyuygens prinsip yordamida tushuntirilishi mumkin.
Gyuygens prinsipiga binoan to`lqin harakat yetib borgan har bir nuqta
ikkilamchi to`lqinlar uchun markaz bo`lib xizmat qiladi, bu to`lqinlarning o`rab
olgan egri chiziq keyingi momentdagi to`lqin frontining vaziyatini beradi. Frenel
Gyuygens prinsipini ikkilamchi to`lqinlar interferensiyasi haqidagi tushuncha
bilan to`ldirdi. Biror S manbadan tarqalayotgan yorug`likning to`lqin sirtining har
bir elementi ikkilamchi sferik to`lqinning manbai bo`lib u to`lqinning amplitudasi
r masofa ortgan sari 1/ r qonun bo`yicha kamayib boradi. Demak to`lqin
sirtining har bir ds elementidan R nuqtaga quyidagi to`lqin keladi:
Difraksiya hodisasi ikki xil bo`ladi. Agar yorug`lik manbai va kuzatish nuqtasi R
nuqtaga boruvchi nurlar deyarli parallel dastani hosil qilsa, Fraungofer
difraksiyasi yoki parallel nurlardagi difraksiya kuzatiladi. Aks holda Frenel
difraksiyasi kuzatiladi.
Bir jinsli muxitda nuqtaviy S manbadan tarqaluvchi sferik to`lqin R nuqtada
uyg`otadigan yorug`lik tebranishining amplitudasini topish uchun GyuygensFrenel prinsipini tatbiq qilamiz. Bunday sferik to`lqinning to`lqin sirti SR to`g`ri
chiziqqa nisbatan simmetrik bo`ladi. Frenel to`lqin sirtni shunday xalqasimon
zonalarga ajratganki, har bir zonaning chetidan P nuqtagacha bo`lgan
masofalar bir-biridan 2 ga farq qiladi. m-nchi zonaning tashi chetidan P
nutagacha bo`lgan dm masofa quyidagicha ifodalanadi
Ikki o`shni zonaning bir xil nuqtalaridan P nuqtaga keluvchi tebranishlar qaramaqarshi fazali bo`ladi. Shuning uchun P nuqtadagi natijaviy yorug`lik
tebranishining amplitudasi. Frenel zonalari P nuqtada uyg`otadigan
tebranishlarining amplitudalari monoton kamayuvchi ketma-ketlikni hosil qiladi:
Demak butun to`lqin sirtining ta’siri markaziy zona ta’sirining yarmiga teng.
Markaziy zonaning o`lchovlari millimetrning ulushlari tartibida bo`lganligi uchun
yorug`lik S nuqtadan P nuqtaga go`yo juda ingichka to`g`ri chiziqli kanal
chegrarasida tarqaladi.Agar yorug`lik to`lqinining yo`liga hamma juft nomerli
yoki to nomerli zonalarni to`suvchi plastinka qo`yilsa, P nuqtada tebranish
amplitudasi keskin ko`payib ketadi. Bunday plastinka zona plastinkasi deb
ataladi.
2 . Sferik yorug`lik to`lqinining yo`liga r0 radiusli doiraviy teshigi bo`lgan
shaffofmas to`siq qo`yamiz.
Ekranni shunday joylashtiramizki, S yorug`lik manbaidan tushirilgan
perpendikulyar teshikning markaziga to`g`ri kelsin.
Тeshikning r0 radiusi d va do uzunliklardan juda kichik bo`lganda, d ni S
manbadan to`siqqacha bo`lgan masofaga teng deb, d ni esa to`siqdan P
nuqtagacha bo`lgan masofaga teng deb hisoblash mumkin. Agar d va do
masofalar shartni qanoatlantirsa, teshik P nuqta uchun aniqlangan Frenel
zonalaridan to`ppa-to`g`ri birinchi m tasini ochiq qoldiradi. Ochiq Frenel
zonalarining soniFrenel zonalarining soni - juft yoki toq son ochiq bo`lishiga
qarab, P nuqtaning o`zida intevsivlik maksimumga yoki minimumga
erishadi. Misol uchun bu son 3 ga teng bo`lsin. U holda difraksion
manzaraning markazida intensivlikning maksimumi hosil bo`ladi .
Demak doiraviy teshikdan hosil bo`ladigan difraksion manzara navbatmanabat joylashgan yorug` va qoramtir konsentrik xalalardan iborat bo`ladi.
Manzaraning markazida yo yorug` (m-toq son), yo qora (m-juft) dog`
bo`ladi.