Mavzu. Elektr-kimyoviyva termokimyoviy gaz analizatorlari

Termokimyoviy gaz 
analizatorining sxemasi 

---

yacheykasi deb yuritiladigan oqim o‘lchash yacheykasi ko‘prikning bitta yelkasi 
R
1
ni hosil qiladi. Qo‘prikning R
2
yelkasini hosil qiladigan taqqoslash yacheykasi 
o‘z parametrlari va tuzilishi jihatidan ish yacheykasiga ekvivalent bo‘lib, havo 
to‘ldirilgan bo‘ladi. Qo‘prikning R
3
, R
4
yelkalari o‘zgarmas qarshiliklar bo‘lib, ular 
manganindan tayyorlangan. Ko‘prikli sxemaning noli reostat R
5
bilan o‘rnatiladi. 
Tahlil qilinayotgan komponentning yonishida haroratning ortishi bilan platina 
tolasi elektr qarshiligining o‘zgarishi o‘lchash ko‘prigi muvozanatining buzilishiga 
olib keladi. Muvozanat buzilgandagi tok kuchi gaz aralashmasidagi komponent 
miqdoriga mutanosib bo‘ladi. O‘lchash asbobi tahlil — nazorat qayta ulagichi 
yordamida sxemaga kiritilgan mahsus o‘zgarmas rezistorga ulanadi asbobning 
strelkasi R
5
peostat strelkasi bilan talab etilgan reper (tayanch) nuqtaga qo‘yiladi. 
Millivoltmetrning shkalasida platina tolasini qizdiradigan, turli komponentlarni 
tahlil qilish uchun zarur bo‘lgan tok kuchini qo‘yadigan uchta tayanch nuqta bor. 
Bu turdagi asboblar asosan havodagi yonuvchi (metan, benzin bug‘lari va h.) 
gazlarning portlash xavfini yuzaga keltiradigan konsentratsiyasining indikatorlari 
va analizatorlari sifatida ishlatiladi. Ular ko‘pincha ko‘chma (ko‘tarib yuradigan) 
turda chiqariladi. O‘lchash xatoligi taxminan ±10%. 
Sanoat binolari xonalari havosining yonuvchi gazlar bilan ifloslanishini 
avtomatik nazorat qilish uchun yonuvchi gazlarga mo‘ljallangan SGS turidagi, 
metanga mo‘ljallangan CMC turidagi, benzinga mo‘ljallangan GPB turidagi va 
boshqa signalizatorlar chiqariladi. 
Fotokalorimetrik gaz 
analizatorlari 
Bu 
gaz 
analizatorlarida 
erigan 
moddaning konsentratsiyasi eritma yoki 
lentaning 
jadal 
bo‘yalishiga 
qarab 
aniqlanadi. 
Suyuqlikli 
va 
lentali 
fotokalorimetrik 
gaz 
analizatorlari 
gazlarning 
mikrokonsentratsiyasini 
aniqlash uchun ishlatiladi. Bu gazlar (H
2
S, 
SO
2
, NH
3
, Cl
2
, NO, NO
2
) maxsus 
tanlangan reaktivlar bilan rangli reaksiyaga 
kirishadi. Bu asboblarning fizikaviy asosi 
Buger — Lambert — Ber qonunidir. 
Bo‘yalgan komponentlar (yoki reaksiyaga 
kirgan gaz massasi) ning konsentratsiyasi 
quyidagi ifoda buyicha aniqlanadi: 
C=D
λ
/(ε
λ
∙l
λ
)
, (41.1) 
41.2– rasm.