|
Yangi ekskursiyani tayyorlash jarayoni
Yangi mavzudagi ekskursiya xizmatini tayyorlash murakkab jarayon bo‘lib, butun bir ishchi jamoaning faol ishtirokini talab qiladi. Bo‘lajak ekskursiya xizmatining mazmuni, uning ilmiy ahamiyati uslubchi va gidlarning bilimi, salohiyati, ularning pedagogika va psixologiya asoslarini amaliy o‘zlashtirganlik darajasiga, auditoriyaga ta’sir ko‘rsatishning eng samarali usullarini tanlay olish ko‘nikmalariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq bo‘ladi. Ekskursiya xizmati - bu ikki muhim jarayon, ya’ni uni tayyorlash va o‘tkazish natijasi bo‘lib, o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq, bir-birini to‘ldiruvchidir. Puxta tayyorgarliksiz ekskursiya xizmatini yuqori sifatda o‘tkazib bo‘lmaydi. Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlashda ikkita asosiy yo‘nalishni ajratish mumkin:
yangi mavzudagi ekskursiya xizmatini ishlab chiqish;
endigina o‘z ishini boshlayotgan gidni tayyorlash (yoki ushbu mavzu bu gid uchun yangi bo‘lishi mumkin).
Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash ijodiy guruhga topshirilib, uning tarkibida mavzuning murakkabligiga qarab 3-7 nafar gid kiradi. Ko‘pincha maslahatchi sifatida turli soha mutaxassislari, muzey ilmiy xodimlari, OTM va o‘rta maktab o‘qituvchilari, shuningdek, boshqa mutaxassislar ham taklif etilishi mumkin. Odatda ijodiy guruhning har bir qatnashchisiga ekskursiya xizmatining bir bo‘limi, biron-bir mavzusi yoki mavzuning bir nechta kichik mavzuostilarini tayyorlash topshiriladi. Mazkur ijodiy guruh ishining nazorati esa mas’ul rahbarga topshiriladi.
Odatda yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash 3 bosqichda amalga oshiriladi:
Dastlabki ishlar, ya’ni yangi ekskursiya xizmati mavzusi bo‘yicha ma’lumotlar to‘plash, ekskursiya xizmati maqsad va vazifalarini aniqlash, shu bilan bir vaqtda ekskursiya ob’ektlarini tanlash.
Bevosita ekskursiya xizmatini tayyorlash, ya’ni ekskursiya xizmati marshrutini tuzish, ma’lumotlarga ishlov berish, ekskursiya xizmatining asosiy matnini yozish, uni o‘tkazish uslubini aniqlash, ekskursiya ob’ektini ko‘rsatish va hikoya qilishning eng samarali usullarini tanlash, gidlar tomonidan individual matnni tayyorlash jarayonini o‘z ichiga oladi.
Yakuniy bosqich, ya’ni, sinov ekskursiyasini o‘tkazish. Ekskursiya muassasasi rahbari tomonidan yangi ekskursiya xizmatini tasdiqlash, mavzuni himoya qilgan gidlarga ushbu ekskursiya xizmatini o‘tkazishga ruxsat berish jarayonlari kiradi.
Ekskursiya xizmatini o‘tkazish tartibi uning mavzusi, turi va o‘tkazish shaklidan qat’iy nazar bir xil bo‘ladi: tanishuv qismi, asosiy qism va yakuniy qism.
Tanishuv qismi - qoidaga ko‘ra 2 qismdan iborat:
tashkiliy, ya’ni gid guruh bilan tanishadi, xavfsizlik qoidalari, marshrutda o‘zini tutishi bo‘yicha yo‘riqnoma o‘tkazadi;
axborot, ya’ni gid ekskursantlarga mavzu haqida, marshrutning masofasi, davomiyligi, jo‘nash va qaytish vaqti, sanitar bekatlar va ekskursiya xizmatining tugash joyi haqida ma’lumot beradi.
Asosiy qism - aniq ekskursiya ob’ektlarini ko‘rsatish va hikoya qilish asosida tuziladi. Asosiy qism bir nechta mavzuostilardan iborat bo‘lib, bitta umumiy mavzuda umumlashadi va ob’ektlarda yoritiladi. Mavzuostilar odatda 5 tadan 12 tagacha bo‘lishi mumkin. Ekskursiya xizmatini tayyorlashda shunday ob’ektlarni tanlash kerakki, vaqt bo‘yicha aniq rejalashtirilgan va ekskursiya xizmati mavzusining mazmunini yoritishga yordam qilsin.
Yakuniy qism - bu qism ham tanishuv qismi kabi 5-7 daqiqali bo‘lib, ekskursiya ob’ektlari bilan bog‘liq emas. Bu yerda ekskursiya xizmatining mavzusi bo‘yicha yakuniy xulosalar qilinadi, bugungi yoritilgan mavzuni kengaytirishi, chuqurlashtirishi mumkin bo‘lgan boshqa ekskursiya mavzulari haqida ma’lumotlar beriladi. Yakuniy qism ham tanishuv va asosiy qism kabi muhimdir.
Ekskursiya xizmati qiziqarli bo‘lishi bilan birga keraksiz ma’lumotlar oqimi bilan yuklanmasligi, ma’lumotlarni taqdim etish usuli toliqtiradigan bo‘lmasligi, turli toifadagi ekskursantlar tomonidan qiziqarli tarzda qabul qilinishi kerak. Shuning uchun, ekskursiya mavzusi albatta aniq bir toifa ekskursantlarga yo‘naltirilishi kerak (kattalar, bolalar, yoshlar, shahar yoki qishloq aholisi, turli kasb egalari, chet ellik turistlar va h.). Ekskursiya xizmatida bunday yondashuv differensial yondashuv deyiladi. U nafaqat iste’molchilar manfaatlarini, balki maqsadlarini ham hisobga oladi. Agar ekskursiya xizmati folklor tur tarkibida tashkil qilinayotgan bo‘lsa, asosiy e’tibor hududning milliy qiyofasi, obidalari va tarixini ko‘rsatib, hikoya qilishga qaratiladi. Agar ekskursiya xizmati ish yuzasidagi turizm tarkibiga kirsa, e’tibor o‘sha hududning umumiy, ishga aloqador markazlariga qaratiladi. Kurort dam olishlarda ekskursiya xizmati tashkil etilsa, tabiiy landshaftlar ob’ekt sifatida tanlanadi.
Yangi ekskursiya xizmatini tayyorlash jarayonida bir nechta bosqichlarni ajratish mumkin. Ularni ekskursiya muassasalari amaliy faoliyatida yo‘lga qo‘yilgan ketma-ketlikda ko‘rib chiqamiz. «Ekskursiya xizmatini tayyorlash bosqichi» tushunchasi birinchi marotaba 1976 yilda amaliyotga qo‘llanila boshlandi va unda quyidagi 15 ta bosqich ajratildi:
Ekskursiya xizmatining maqsad va vazifalarini aniqlash;
Ekskursiya xizmati mavzusini tanlash;
Zaruriy adabiyotlar ro‘yxatini tuzish;
Ekskursiya ma’lumoti manbalarini aniqlash. Mavzu bo‘yicha muzey, arxiv fondlari va ekspozitsiyalari bilan tanishish;
Ekskursiya ob’ektlarini tanlash va o‘rganish;
Ekskursiya marshrutini tuzish;
Marshrutni ko‘zdan kechirish;
Ekskursiyaning asosiy matnini tayyorlash;
«Gid portfeli» ni tahlash;
Ekskursiya xizmatini o‘tkazishning usullarini aniqlash;
Ekskursiya xizmatini olib borish texnikasini aniqlash;
Uslubiy ishlanmalarni tayyorlash;
Ekskursiya xizmatining individual matnini tuzish;
Sinov ekskursiyasini o‘tkazish;
Ekskursiya xizmatini tasdiqlash.
Ekskursiya uslubiyatining talablaridan biri bilim olish jarayoni sifatida ekskursiya xizmatining uzluksizligini ta’minlash, ya’ni ma’lumotlarni ekskursantlarga ta’sirini butun bir ekskursiya xizmati davomida ta’minlay olish hisoblanadi. Ekskursiya xizmatini olib borish vaqti ob’ektlarni ko‘rsatish, hikoya qilish, mavzuostilar oralig‘idagi tanaffuslar va mavzuning asosiy savollari jamlanmasidan iborat bo‘lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
