Mavzu: Ekoturizm marshurtlarini ishlab chiqish

Ugоm-Chоtqоl ekоturistik zоnаsi bo‘yichа mаrshrut tuzish
Chimyondan Xo’jakentgacha bo’lgan marshrut
Marshrut odatda O’n ikki buloq darasidagi Oqsoy daryosi ustida qurilgan ko’prikdan boshlanadi. Katta Chimyon ostonasidagi bu joy yilning istalgan faslida xushmanzaradir. Qo’ng’irbo’ka tog’ tizmasiga chiqish uchun Melovoy dovoni tomonga qarab yo’l olish va shimolga burilib, G’alvasoy va Chimyonsoy daryolari oralig’idagi kichik vohaga tushish lozim. Bu erdan Qiziljar cho’qqisini harakat yo’nalishida chapdan aylanib o’tib, so’qmoq bo’ylab Qo’ng’irbo’ka tizma tog’ining qirrasiga chiqiladi. Uncha baland bo’lmagan bu cho’qqining sun’iy terrasali g’arb tomonida uncha tik bo’lmagan adirlar, sharq tomonida – qizil gilli tik jarliklar joylashgan. Keng qirraning ustki cheti bo’ylab so’qmoq o’tkazilgan. Bu so’qmoqdan Archali dovoni orqali Oqshuron dovonigacha boriladi. May oyida bu erdagi adirlar lolazorlarga aylanadi.
Eshakko’priksoy daryosining darasi bo’ylab Oqshuron dovonidan pastga tushiladi. So’ngra daryoning o’ng qirg’og’iga o’tiladi va so’qmoqdan Chorvoq suv ombori qirg’og’iga olib boradigan tuproq yo’lga chiqiladi. Daryo o’zani bo’ylab pastga tushish mumkin emas, chunki pastroqda o’tish qiyin bo’lgan sharsharalar bor.
Suv ombori yoqalab ketgan shossedan to’g’ongacha va so’ngra Chirchiq daryosi ustidan o’tgan ko’prikkacha etish kerak. Yo’lning bu qismida noyob daraxt – biotani ko’rish mumkin. U Markaziy Osiyoda yagona bo’lib, aytishlaricha, bu erga 800 yil oldin Xitydan keltirib ekilgan. Uni cho’pning chap chekkasida ko’rish mumkin. Yo’lda davom etib, choyxonadan o’tgach, qoyatoshga chizilgan qadimgi rasmlarni ko’rasiz. Ozroq vaqtingiz bo’lsa, bu qoyaga ko’tarilish va tog’-toshlar manzarasini tomosha qilishni tavsiya etamiz. Qoya yaqinida “Chinov” avtostanstiyasi va temir yo’l stanstiyasi joylashgan.
Kumushkondan Chimyongacha bo’lgan marshrut
Kumushkon – Qashqasoy – Oqsoqota daryosi – Nurakota daryosi – O’rtaqumbel dovoni – Chetqumbel – Taxtayaylov – Chimyon. Masofa 60 km.
Sayohat qilish tavsiya etiladigan davr: apreldan noyabrgacha.
Eng qulay mavsumlar – aprel-may va oktyabr-noyabr.
Sayohat marshruti Chotqol tog’ tizmasining g’arbiy qismi (Chimyon tog’lari)dan o’tadi. Hudud relefi nurash jarayonlari tufayli o’ta rang-barang. Hududning barcha suv oqimlari Chirchiq daryosi havzasiga tegishli, lekin ularning birortasi ham Chirchiqqa deyarli etib bormaydi (sug’orish uchun olinadi va sersuv davrlardagina quyiladi). Daryolar qish-bahor mavsumida sersuv bo’ladi, yoz-kuz mavsumida kichik daryolar sayoz joydan kechib o’tish uchun deyarli xavfsiz. Eng katta daryolar – Parkentsoy va Oqsoqota irmoqlari – Nurakota va Bildirsoy bilan.
O’simliklar dunyosida vertikal mintaqalarga ajralish kuzatiladi: adir, toq, yaylov. Daryo daralarida namga o’ch daraxtlar, chunonchi: qayin, majnuntol, terak, uchqat, terrasalar va vohalarning pastki qismida yong’oq, olma, olcha, o’rik, zarang, na’matak, zirk, do’lana o’sadi. Bu erda shuvoqsimon o’tlar va efemer-efemeroid o’simliklar ham serob.
Bu zonaga madaniy landshaft: olmazorlar, uzumzorlar, g’allazorlar, polizlar xos. Dengiz sathidan 1400 m balandlikda archazorlar boshlanadi. 1800-2400 m balandlikda ular uzluksiz o’rmonzorlar hosil qiladi (asosan shimoliy yonbag’irlarda). 2600 m dan yuqoriroqda tog’lar odatda subalp yaylovlar bilan qoplangan.
Yo’lda aholi yashaydigan punktlar uchramaydi. Oqsoqota daryosi vohasida dam olish zonalari, fermalar va o’rmonxonalargina bor. Tarixiy diqqatga sazovor joylardan Bildirsoy daryosi havzasidagi qoyaga chizilgan rasmlarni va Kumushkon shaharchasi yaqinidagi, shuningdek Oqsoqota daryosi vohasidagi qo’rg’onlarni qayd etish mumkin.¹¹
Marshrut asosan cho’milish uchun qulay joylar ko’p bo’lgan daryolarning qirg’oqlari bo’ylab o’tadi. Oqsoqota daryosi va qisman Nurakota daryosi hududida noqulay holatlar vujudga kelgan taqdirda marshrutdan asfalt yo’lga chiqish mumkin. Marshrutda alohida xavfli uchastkalar yo’q. Yuqumli kasalliklar birdan tarqalishi kuzatilmagan.
Tavsiya etiladigan birinchi marshrut
Kumushkon-Chimyon
Birinchi kun
Kumushkon – Koshka daryosi – Oqsoqota dovoni – 10 km.
Marshrutni “Kumushkon” turbazasidan boshlash, Kumushkon shaharchasiga qadar asfalt yo’ldan borish mumkin. Bu erdan yo’l Koshka daryosi o’zaniga tushadi va ko’prikka yaqinlashadi. Bu erga turbazadan to’g’ridan-to’g’ri kelsa ham bo’ladi, lekin buning uchun bir qancha chuqur jarliklardan o’tish talab etiladi. Ko’prikdan yo’l chap qirg’oq bo’ylab oqimga qarshi qarab ketadi. Birinchi birikish joyidan chapga tuproq yo’lga ko’tariladi, bu erda 50 metr narida buloq joylashgan. So’ngra yo’l bug’doyzorga chiqadi va uni aylanib o’tib, Koshka daryosining navbatdagi irmog’iga keladi. Yozda daryodan toshlar ustidan o’tish mumkin. Shundan so’ng toqqa chiqiladi va tuproq yo’ldan dovongacha boriladi. Yo’lda yana lalmi bug’doy dalalari namoyon bo’ladi. Bu erda g’arb tomoni keskin uziladigan kichkina tepalik e’tiborni tortadi. Bu soqchilik minorasi bo’lib, uni qadimgi xitoylar qurgan bo’lsa kerak. Dovonga ko’tarilish deyarli sezilmaydi, chunki dovonning janubiy tomoni ora-sira daraxatlar o’sgan tepaliklarga boy tekislikdan iborat. Dovon ham yassi, ba’zi joylarda aprelda ham qor yotadi. Dovondan tashlandiq yo’l soyga va bu erdan tog’ qirrasi bo’ylab Oqsoqota daryosining vohasiga, tuproq yo’lga tushadi. Bu er o’simliklar: archa, olma, olcha va hokazolarga boy. Pastga tushayotganda eski mozor ko’zga tashlanadi. Daryo yaqinida o’ng tomonda Milliy universitet talabalari yozda amaliyotni o’taydigan lager joylashgan. Daryo yoqasida chodir qurish uchun qulay bo’sh maydoncha topish mumkin.
Ikkinchi kun
Oqsoqota daryosi – Nurakota daryosi – Berkota daryosi – 18 km.
Erta tongda Oqsoqota daryosi oqimi bo’ylab asfalt yo’lga ulanadigan shag’al yo’ldan pastga qarab yuramiz, 3 km dan keyin o’rmon xo’jaligi chegarasi keladi. Bu erdan asfalt yo’l chapga dovonga va undan keyin Chirchiq shahriga qarab ketadi. Bizning yo’limiz esa Oqsoqota daryosining oqimi bo’ylab, lekin endi Nurakota daryosi boshlanadigan joygacha boradigan tuproq yo’ldan pastga qarab ketadi. Chegaradan bir kilometr narida Nurakota daryosi bilan qo’shilish oldida ko’prik keladi. Oqsoqotaning chap qirg’og’iga o’tamiz. Bu erda keng terrasa bor. Yo’l Nurakota daryosining chap qirg’og’i yoqalab ketgan. Ko’prikdan Berkota daryosigacha 3 soat yuriladi. Daryolar tutashadigan joy yaqinida tunash uchun yaxshi yalanglik, shuningdek buloqlar, cho’milish uchun joy bor.
Uchinchi kun
Nurpkota daryosi – O’rtaqumbel dovoni – Sholkansuv daryosi (Bildirsoy irmog’i) – 13 km.
Yo’l Nurakota daryosining o’ng qirg’og’i yoqalab ketgan. 20 minutcha yurgach, chap qirg’oqda sobiq ot fermasining o’rniga duch kelamiz, yana bir yarim soatdan so’ng Nurakota daryosi hosil bo’ladigan quyilish joyi keladi. Bu erdan yo’l chap irmoq vohasi bo’ylab ketadi, lekin biz so’qmoq bo’ylab undan nariroqqa, Chimyon avtostradasigacha boramiz. O’ng qirg’oq bo’ylab yo’l keyingi qo’shilish joygicha, undan O’rtaqumbel dovoniga (1881 m) boradi. Dovondan chapga qarab yurish, daryo ortida kontrfors bo’ylab pastga, Sholkansuv daryosiga tushish kerak. Atrof – archazor o’rmonlar, daryo yaqinida tunash uchun qulay yalanglik bor, suvi juda toza.
To’rtinchi kun
Qoyatoshga chizilgan rasmlarga radial chiqish – 12 km.
Qadimgi odam qoyatoshga chizgan rasmlar (muster davri). Ov sahnalari tasvirlangan. Qoyatoshga chizilgan rasmlarga radial chiqish. Yo’l ortga, O’rtaqumbel dovoniga, undan tog’ qirrasi bo’ylab so’qmoqdan Katta Chimyon tomonga.
Beshinchi kun
Bildirsoy daryosi – Chetqumbel dovoni – Marmar daryosi – Taxtayaylov dovoni – Chimyon.
Sholkansuv daryosining chap qirg’og’i bo’ylab Bildirsoy hosil bo’ladigan qo’shilish joyigacha pastga tushamiz, bu erdan yuqoriga – Chetqumbel dovoniga (1845 m) ko’tarilamiz. Bu erdan Marmar daryosiga tushamiz va so’ng Taxtayaylov dovoniga ko’tarilamiz. Bu erdan “Chimyon” turistik majmuasi ko’rinib turadi. So’ng karerga tushamiz va bu erdan avtostrada bo’ylab “Chimyon” turistik majmuasiga kelamiz.
Turistik sаyohаt dаsturi – mаrshrutdаgi to‘xtаsh jоylаridа bo‘lish, mеhmоnxоnаdа yashаsh, turistik аhаmiyatgа mоlik jоylаrgа ulаrni tоmоshа qilish (ekskursiya) mаqsаdidа tаshrif buyurish, оvqаtlаnish, shuningdеk mаrshrut dаsturidа nаzаrdа tutilgаn trаnspоrt vоsitаlаri yordаmidа mаrshrut bo‘ylаb hаrаkаtlаnish sаnаlаri vа vаqtlаri ko‘rsаtilgаn tаdbirlаr rеjаsi. Sаyohаt dаsturi (nаmunаviy yoki individuаl) sаyohаtchigа sоtilgаn vа shаrtnоmаdа bеlgilаngаn turistik xizmаtlаrni аmаlgа оshirish rеjаsi hisоblаnаdi. Qo‘shimchа xizmаtlаr turistlаrgа bеvоsitа ulаr yashаyotgаn jоydа sаyohаtchining jаvоbgаrligi оstidа аlоhidа hаq evаzigа ko‘rsаtilishi mumkin.
Tur – аniq bеlgilаngаn muddаtdа muаyyan turistik mаrshrut bo‘ylаb yakkа tаrtiblа gruppаviy sаfаr. Tur sоtishgа mo‘ljаllаngаn turistik mаhsulоtning dаstlаbki birligi hisоblаnаdi. Tur - turоpеrаtоr mаhsulоti.