Мавзу: Ёқилғи ва ёниш жараёнлари Маъруза машғулотининг таълим технологиясининг модели

Ёқилғининг ёнишига ҳалақит берувчи моддаларга балласт дейилади.

• Ёқилғининг ёнишига ҳалақит берувчи моддаларга балласт дейилади.
• Кокс таркибида углероднинг асосий қисми ва кул бўлади. Кокс олишга яроқли бўлган кўмирлар коксланадиган ёки тош қотиб қоладиган кўмирлар деб аталади. Монолит зич бўлаклар – ғишт кўринишида кокс ҳосил қиладиган тошкўмир домна печларида вагранкаларда чўян эритиш ва бошқа мақсадларда ишлатилади.

Ёқилғи турлар	Ёқилғи таркибидаги ёнувчи элементлар %				Иссиқлик бериш қобилияти.
	С	Н	О	S	Юқори	Пастки
Ёғоч	50	6	43	0	4800	4400
Торф	53 -62	5,2 -6,2	32 - 37	0, 1 – 0,3	6100	5800
Қўнғир кўмир	62 -72	4,4 -6,2	18 -27	0, 5 -0,6	8550	8300
Тошкўмир	75 - 90	4,5 – 5,5	4 - 15	0,6 – 6,0	8150	7850
Антрацит	90 – 96	1,0 – 2,0	1 -2	0,5 – 7,0	8150	8070
Нефть	83 – 86	11 – 13	1 – 3	0,2 -4,0	4600	4300
Ёнувчи сланец	0,7- 0,8	0,09	0,11	0,02	1500	730

• Қаттиқ ва суюқ ёқилғининг таркибий ва иссиқлик бериш қобилияти

• СН

• Н

• С

• H

• O

• СО

• Н

• N

Газ тури	Қуруқ газ ҳажмидаги модда миқдори, %
	СН	Н	СО	С H	O	Н S	Н S	N
Табиий (Бухоро)	94,9	-	-	3,8	-	0,4	-	0,9
Кокс гази (тозаланган)	22,5	57,5	6,8	1,9	0,8	2,3	0, 4	7,8
Домна гази	0,3	2,7	28	-	-	10,2	0,3	58,5
Суюлтирил ган газ	4	Қолгани бошқа газлар:пропан 79%, этан 6%, водород, изобутан 11%.

• Ёнувчи газнинг таркибий қисми.

• Қаттиқ ёқиғилар таркибига кирадиган ёғоч таркибида 1% гача кул бўлади. Унда олтингугурт йўқ. Эндигина кесилган ўтинда намлик 50% гача етади, қуруқ ўтинда эса 25% гача камаяди.
• Торф ботқоқлик ўсимликларининг сув остида ҳаво кирмасдан чиришидан ҳосил бўлган
• маҳсулотдир. У қазиб олинадиган ёқилғилар ичида энг ёш ёқилғи. Қазиб олинган торф 90% гача намлик бўлади. Иссиқлик бериш қобилияти паст ва намлиги юқори бўлганлиги учун торфни узоқ масофаларга олиб бориш фойда бермайди. Шу сабабли торфни қазиб олинган жой яқинида ёқишга ҳаракат қилиш керак.

Кўмир уч турга бўлинади:

• Кўмир уч турга бўлинади:
• Паст навли кўмирда кўп миқдорда кислород, кул, олтингугурт ва нам мавжудир. Шунинг учун паст навли кўмирлар ўз –ўзидан ёниб кетиш қобилиятига эга. Уларни узоқ муддат сақлашга мумкин эмас. Паст навли кўмирдан газ, сунъий суюқ мотор ёқилғиси ва кимёвий саноат учун бошқа қимматбаҳо маҳсулотлар олинади.
• Тошкўмир қазиб олинадиган ёқилғининг асосий тури ҳисобланади. Топилган ҳамма кўмир қатламларининг 80% га яқини тошкўмирдир.
• Антрацит учиб кетувчи элементлари камлиги билан характерланади, таркибида углерод кўп ва деярли алангасиз ёнади. Унинг иссиқлик бериш қобилияти Q= 8000 ккал/кг. Антрацитнинг намлиги ва кули унча кўп эмас, уни узоқ муддат сақлаш мумкин. Шунинг учун антрацитлар маҳаллий ёқилғи турларига кирмайди.

Ёнувчи сланецлар ўсимлик ва ҳайвонот организмларининг сув остида ҳаво кирмасдан чиришидан ҳосил бўлган маҳсулотдир. Унинг таркибида 70 – 80% гача кул бўлади., иш ёқилғисининг иссиқлик бериш қобилияти эса Q=1500 – 2500 ккал/кг. Сланецлар қазиб олинган жойида ёқилади. Сланецдан газ ва сунъий суюқ ёқилғи, ҳар хил қимматбаҳо мойлар ва кимёвий маҳсулотлар олинади. Сланец ва тошкўмир кулидан цемент, ғишт, иссиқлик изоляцияси материаллари ва қишлоқ хўжалик ўғитлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади.

• Ёнувчи сланецлар ўсимлик ва ҳайвонот организмларининг сув остида ҳаво кирмасдан чиришидан ҳосил бўлган маҳсулотдир. Унинг таркибида 70 – 80% гача кул бўлади., иш ёқилғисининг иссиқлик бериш қобилияти эса Q=1500 – 2500 ккал/кг. Сланецлар қазиб олинган жойида ёқилади. Сланецдан газ ва сунъий суюқ ёқилғи, ҳар хил қимматбаҳо мойлар ва кимёвий маҳсулотлар олинади. Сланец ва тошкўмир кулидан цемент, ғишт, иссиқлик изоляцияси материаллари ва қишлоқ хўжалик ўғитлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади.

Нефть ҳар хил углеродларнинг (СH) аралашмасидан иборат. Нефтда оғирлиги бўйича 85 – 87% гача углерод, 11 – 14% водород ва бир фоизга яқин кислород ва азот бор.

• Нефть ҳар хил углеродларнинг (СH) аралашмасидан иборат. Нефтда оғирлиги бўйича 85 – 87% гача углерод, 11 – 14% водород ва бир фоизга яқин кислород ва азот бор.

Суюқ ёқилғи асосан нефтни 300 – 370 С қиздиришдан ҳосил бўлган буғни ҳар хил фракцияларга ажратиш ва уларни конденсациялаш (суюқлантириш) йўли билан олинади: суюқлантирилган газ 1%, бензин 15% атрофида, керосин 17% аторофида соляр мойи 18% атрофида ва мазут 45% ҳамда қолдиқ масса 4% атрофида бўлади.

• Суюқ ёқилғи асосан нефтни 300 – 370 С қиздиришдан ҳосил бўлган буғни ҳар хил фракцияларга ажратиш ва уларни конденсациялаш (суюқлантириш) йўли билан олинади: суюқлантирилган газ 1%, бензин 15% атрофида, керосин 17% аторофида соляр мойи 18% атрофида ва мазут 45% ҳамда қолдиқ масса 4% атрофида бўлади.
• Мазутни юқори босим остида юқори температурагача қиздириш йўли билан ундаги оғир молекулаларнинг парчаланиши натижасида енгил суюқ маҳсулотлар олинади. Мазут 84 – 86% гача углерод (ёқишга яроқли)ва 10- 12% водороддан ташкил топган бўлиб, у мотор ёқилғиси ёки қозон қурилмаси ёқилғиси сифатида ишлатилади.