|
IV. IQTISODIY QISM
4.1. Ishlab chiqarishni tashkil etish
Bitiruv ishini iqtisodiy qismida ushbu vazifalardan kelib chiqib 1 t mahsulot ishlab chiqarish harajatlarini hisoblaymiz
Toshkent viloyati Bekobod shahar AJ «Uzmetkombinat» ishlab chiqarish jarayonlari uzluksiz bo‘lganligi sababli jarayonlarning boshqarish sutka davomida bir – biriga bog‘liq holatda amalga oshiriladi.
Yil davomida ishlash va dam olish tartibi dam olish va bayram kunlarini o‘z ichiga oladi [12].
1 sutkada 3 ta smena qabul qilamiz. Xar bir smenani ish vaqti 8 soatni tashkil qiladi.
36 soatli ish haftasida – 6 soatli ish kuni va 5 soatli bayram kunidan oldingi ish kunlari hisobga olinadi.
Smena davomiyligi:
1 smena 24.00 – 8.00
2 smena 8.00 – 16.00
3 smena 16.00 – 24.00
Muayyan sharoitdan kelib chiqan holda, ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda 4 brigadalik grafik asosida 7 soatlik ish kun. Sexning 1 yildagi ish kunlarini aniqlab olamiz.
IK = 365 – Tta’mir
Tta’mir – 1 yildagi tsex ta’miri uchun ketgan kunlar
IK = 365 – 35 = 330 kun
4.2 Xodimlar soni va ish haqi fondini hisoblash.
Ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etuvchi asosiy va yordamchi ishchilar sonini aniqlashda ayrim guruh ishchilar uchun rejali ish vaqti balansi belgilanadi.
Bir ishchining bir yildagi ish vaqti balnsi korxona qabul qilgan ish tartibiga asosan aniqlanadi.
Korxona ishchilar sonini aniqlashda ishlab chiqarish jarayonlarida ishtirok etadigan agregatlar soni va ish joyiga xizmat ko‘rsatish alohida ahamiyatga ega. Har bir ish joyidagi xizmat ko‘rsatish me’yorini aniqlashda korxona tomonidan belgilangan kasb va malaka bo‘yicha ma’lumotlardan foydalanish mumkin.
Har bir kasb uchun bir sutkadagi smenalar soni, ish kuni davomiyligi va har bir ish joyidagi agregatni ishlash vaqti bo‘yicha aniqlanadi.
1 - jadval.
Xizmat ko‘rstish me’yori bo‘yicha ishchilar soni hisobi.
№
|
Uchastkadagi ishchilar kasbi
|
Razryadi
|
Ishchilar soni (smenalar boyicha)
|
Shtatdagi ishchilar soni
|
Ro‘yhatdagi ishchilar soni
|
Jami
|
1
|
2
|
3
|
|
|
1
|
Shixta tayyorlash bo‘limi brigadiri
|
4
|
1
|
|
2
|
|
1
|
1
|
2
|
Shixta tayyorlovchi
|
3
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
3
|
Shixtachi pirotexnik
|
3
|
4
|
1
|
1
|
1
|
4
|
4
|
4
|
Shixta tayyorlovchi
|
2
|
4
|
1
|
1
|
1
|
4
|
4
|
5
|
Kran mashinisti
|
4
|
12
|
3
|
3
|
3
|
12
|
12
|
6
|
Stalevar
|
7
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
7
|
Stalevar yordamchisi
|
6
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
8
|
Stalevar yordamchisi
|
4
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
9
|
Stalevar yordamchisi
|
4
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
10
|
Ag‘daruvchi mashina mashinisti
|
6
|
6
|
1
|
2
|
1
|
5
|
6
|
11.
|
Kran mashinisti
|
5
|
10
|
2
|
2
|
2
|
9
|
10
|
12.
|
Kran mashinisti
|
5
|
1
|
|
1
|
|
1
|
1
|
13
|
Pul’pa tayyorlovchi
|
2
|
6
|
1
|
1
|
5
|
1
|
6
|
14.
|
Erituvchi
|
4
|
5
|
|
5
|
|
5
|
5
|
15.
|
Shlak ishchisi
|
4
|
5
|
|
5
|
|
5
|
5
|
16.
|
Po‘lat quyuvchi
|
6
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
17.
|
Po‘lat quyuvchi
|
5
|
9
|
2
|
2
|
2
|
8
|
9
|
|
Hammasi
|
|
117
|
|
|
|
|
|
4.3 Ishchilarning ish haqi fondini hisoblash.
Ta’rif tizimi turli normativ materiallar majmuidan iborat bo‘lib, ular yordamida korxonadagi xodimlarning ish haqi darajasi ularning malakasiga. Mehnat sharoitlariga, korxonalar o‘rnashgan jo‘g‘rofiy joyi va boshqa tarmoq xususiyatlariga qarab belgilanadi.
Ta’rif setkasi – razryadlar shkalasidan iborat bo‘lib, ularning o‘z har biriga o‘z ta’rif koeffitsienti berilgan va har qanday razryadning tarif setkasida ishning murakkabligiga qarab birinchi razryadga nisbatan ishning necha marta murakkabligini ko‘rsatib turadi.
Tarif stavkasi – ish vaqti birligi hisobiga mexnatga haq to‘lashning pul bilan ifodalangan mutlaq miqdoridir.
Tanlangan vaqt birligiga qarab ta’rif stavkalari soatbay, kunbay va oylik maoshlardan iborat bo‘ladi.
Tarif – malaka ma’lumotnomalari normative hujjatlardan iborat bo‘lib, ular yordamida ish razryadi va ishchining razryadi va ishchning razryadi belgilanadi.
Setkaning dastlabki variantida 28 va hozirgi (01.09.96yil) variantida 22 ta razryad mavjud.
Soatboy va kunbay tarif stavkalarini tadbiq etishda xodimning ish haqi miqdori quyidagi formula bilan ifodalanadi.
Iv=St∙Th
Ishchilarning yillik ish haqqi fondini quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Iyil=Т Nro‘y Ik
Bu yerda; Т-bir kunlik ta’rif stavkasi,so‘m
Nro‘y-ro‘yxatdagi ishchilar soni, kishi
Ik- sexning bir yillik ish kuni
Iyil=32500*117*330=1254825 ming so‘m
1ta mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan «Ish haqqi» harajatlari bo‘yicha aniqlaymiz
1254825000 :650000=1930,5 so‘m/t
Ijtimoiy sug‘urta xarajatlari ish haqqi xarajatlarini 25 % miqdorida olinadi.
1673,1 * 0.25 =2091,4so‘m/t
4.4 Energiya xarajatlari hisobi
Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish jarayonlarida energiyaning bir necha turlaridan foydalaniladi.
Elektr energiya siqilgan havo, bug‘, kislorod, suv va h.k. Chetdan olingan elektr energiya hisobi 2 stavkali tarif bo‘yicha hisoblanadi.
Elektr energiya iate’molchilar uchun sutkalik energiya sarfi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
Ps=N∙t∙K∙
N – elektrodvigatel quvvati, kVt
t – sutkada ishlash vaqti, soat
K – sutkada uskunadan foydalanish vaqti koeffitsiyenti
– quvvatdan foydalanish koeffitsienti
Ps = 7344∙24∙0.9∙0.7 = 111041.28kVt
DCP pechining yillik elektr energiya quvvati
Py = Ps∙ IK
Py =111041.28∙330 = 36643622.4 kVt
1t po‘lat ishlab chiqarish uchun ketgan energiya sarfi
366436224/650000=563,748kVt/c
1kVt =191so‘m
1t mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan energiya harajatlarini hisoblaymiz.
563,748/191= 2,951 so‘m
2 – Jadval
Energiya xarajatlari hisobi
Energiya iste’moli sexlari
|
Jarayonlar va ishlab chiqarish turlari
|
Yillik mahsulot ishlab chiqarish hajmi,t
|
Energiya sarfi Meyori. kVt. Soat/t
|
Umumiy energiya sarfi, mln kVt. Soat.
|
EYPES
|
PICh
|
650000
|
2,951
|
36643622.4
|
4.5 Material resurslar hisobi
Xomashyo va materiallar sarfini aniqlash uchun ma’lum miqdor (1t) mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan materiallar sarfini yillik ishlab chiqarish hajmiga ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi. Bir birlik mahsulot uchun sarf bo‘lgan xomashyo va materiallar narxini belgilash orqali yillik materiallar sarfi qiymati aniqlanadi. Korxonalarda bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan materiallar sarfi aniqlanadi.
3 – jadval
Material resurslar sarfi hisobi.
Material resurslar soni
|
O‘lchov birligi
|
1T po‘lat olish uchun sarfi
|
Birlik material narxi, so‘m
|
Summa
(So‘m)
|
Cho‘yan
|
T
|
0.12
|
276000
|
33120
|
Posport bolvanka
|
T
|
0.76
|
189000
|
143640
|
Lom rdavoy
|
T
|
0.11
|
146000
|
|
Aglomerat
|
T
|
0.72
|
112367.43
|
80905
|
Elektrodlar
|
T
|
0.0028
|
12136759
|
339.8
|
Ohak tosh
|
T
|
0.0630
|
117000
|
7371
|
Ferroqotishma
|
T
|
0.0095
|
4379651
|
41606
|
Jami:
|
|
|
|
323041,8
|
Jadvalda keltirilgan xarajatlarni quyidagicha hisoblanadi:
Sex hodimlari ish haqi
Raxbar boshqaruvchi xodimlar soni va ish haqi mansab maoshlari bo‘yicha hisoblanadi.
Yillik asosiy fondlar amartizatsiyasi, quyida keltirilgan amortizatsiya me’yorlari orqali jadval yordamida aniqlanadi.
4 – jadval
Asosiy fondlar amortizatsiya ajratmalari hisobi
Asosiy fond nomi
|
Asosiy fond qiymati, ming so‘m hisobida
|
Amortizatsiya me’yori, %
|
Amortizatsiya summasi, ming so‘m hisobida
|
Sex binosi
|
656165
|
5
|
32808,2
|
Tutun trubasi
|
156880
|
5
|
7844
|
Kran
|
169470
|
5
|
8473.5
|
Pech DCP
|
457590
|
12
|
54910.8
|
Kovsh
|
145890
|
12
|
17506,8
|
Badya
|
101564
|
12
|
12187.7
|
Jami:
|
|
|
133731
|
1t mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan “Asosiy fondlar” amartizatsiya harajatlarini aniqlaymiz
133731000/650000= 205,74 so‘m/t
Sexdagi asosiy fondlerni ta’mirlash
Bino va inshoatlarni ta’mirlash uchun sarf xarajatlar asosiy fond qiymatidan bin ova inshoatlar uchun 3.0%, uskunalar uchun 5% olib hisoblanadi.
Mehnat muhofazasi xarajatlari
Asosiy ishlab chiqarish ishchilarning umumiy ish haqi fondidan korxonalarda – 6 – 11% olib hisoblanadi.
Boshqa sex xarajatlari
Bu xarajatlar tarkibiga tajriba ishlari, korxona ishlab chiqarish faoliyatini tahlil etish, arzon narxli inventarlarni tiklash, idora va konselyariya xarajatlari kiradi. Hisoblashda ularning miqdori umumiy sex xarajatlaridan 10% olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
