Мавзу. «Диншунослик фанининг предмети, мақсади ва вазифалари»

Мовароуннаҳрга тасаввуф тариқатини кириб келишида Юсуф Ҳамадонийнинг (вафоти 1140 й.) хизмати катта бўлган. Унинг Мовароуннаҳрда тасаввуф таълимотини кенг ёйиш, тарғибот юргазишга асос солинган мактабидан кейинчалик тўрт машҳур тасаввуф олимлари: Абдулло Барқий, Хожа Ҳасан Андоқий, Хожа Аҳмад Яссавий, Абдуҳолиқ Ғиждувонийлар етишиб чиқдилар.

• Мовароуннаҳрга тасаввуф тариқатини кириб келишида Юсуф Ҳамадонийнинг (вафоти 1140 й.) хизмати катта бўлган. Унинг Мовароуннаҳрда тасаввуф таълимотини кенг ёйиш, тарғибот юргазишга асос солинган мактабидан кейинчалик тўрт машҳур тасаввуф олимлари: Абдулло Барқий, Хожа Ҳасан Андоқий, Хожа Аҳмад Яссавий, Абдуҳолиқ Ғиждувонийлар етишиб чиқдилар.
• Марказий Осиёда етишиб чиққан Аҳмад Яссавий (1041-1167), Нажмиддин Кубро (1145-1221), Баҳоуддин Нақшбанд (1318-1389)ларнинг ижодий фаолиятлари тасаввуфнинг жаҳоншумул тариқатларига асос солди.
• «Яссавия» тариқатининг қоидалари Аҳмад Яссавийнинг «Ҳикмат» деган асарида ўз ифодасини топган. Унда инсон меҳр-шафқат, ҳалол-пок, ҳалол меҳнати билан кун кечириш орқали Аллоҳ висолига етиши мумкин. Яна у молу дунё тўплашга ҳаракат қилмаган, фақирликда кун кечирган.
• Орифий йўлини тутган Аҳмад Яссавий тасаввуф тарихида муносиб ўринга эга бўлади. Унга «Султон-ул-орифийн» яъни орифлар султони номи берилади. Яссавий ҳақиқий ориф инсон сифатида фақирлик йўлига жуда ёшликдан киради. Манбаларнинг кўрсатишича, у бу йўлга тўрт ёшида кириб, умр бўйи кишиларни бунга даъват этди. Унинг ҳаётидаги муҳим воқеалардан яна бири, Яссавий 63 ёшга тўлганидан сўнг Муҳаммад (с.а.в.) ёшидан ортиғини ер остида ўтказди.

Кубровия тариқати кўҳна Хоразмда XII асрнинг сўнги чорагида ва XIII асрнинг бошларида вужудга келди. Ушбу тариқатга Аҳмад Ибн Умар Абул-Жанноб ал-Ҳавақий ал-Хоразмий асос солган. Ул зотнинг Нажмиддин Кубро тариқати дейилишининг боиси тасаввуф оламида қилган улуғ хизматлари эвазига айтилганлигидир. Масалан, «Нажмиддин» – арабча «дин юлдузи» демакдир, «Кубро» – арабча «улуғ олим» маъносини беради. Бинобарин ул зот «Шайх Нажмиддин Кубро» шарафли номи билан машҳур бўлган.

• Кубровия тариқати кўҳна Хоразмда XII асрнинг сўнги чорагида ва XIII асрнинг бошларида вужудга келди. Ушбу тариқатга Аҳмад Ибн Умар Абул-Жанноб ал-Ҳавақий ал-Хоразмий асос солган. Ул зотнинг Нажмиддин Кубро тариқати дейилишининг боиси тасаввуф оламида қилган улуғ хизматлари эвазига айтилганлигидир. Масалан, «Нажмиддин» – арабча «дин юлдузи» демакдир, «Кубро» – арабча «улуғ олим» маъносини беради. Бинобарин ул зот «Шайх Нажмиддин Кубро» шарафли номи билан машҳур бўлган.
• Нажмиддин Кубро тасаввуф тарихида ўз ўрнига эга бўлган тасаввуфий олимгина бўлмай, балки дунёвий илмларни ўрганишга эътибор қаратган. Аввало ўзи узоқ ўлкаларда юриб, диний, илоҳий, маданий илмлар билан бирга дунёвий илмларни ўрганишга эришди. Ул зот фақат тариқат асосчисигина эмас, балки улуғ шайх, буюк донишманд, чин ватанпарвар, халқпарвар инсон ҳам эди. У оддий халқни зулмдан қутқариш, эзгу ишлар, Ватан учун жон фидо қилиш сифатлари билан машҳур эди.