Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Yangi darsning bayoni.

Normal sharoitda ba’zi metalmaslar gazsimon (vodorod, azot, kislorod, ftor, xlor), ba’zilari suyuq (brom), qolganlari qattiq (oltingugurt, uglerod, yod, fosfor va bosh) holda uchraydi. Metalmaslar nozik tuzilmali bo‘lib, ko‘pchiligi organik erituvchilarda eriydi. Issiqlik va elektr tokini yomon o‘tkazadi. Tipik metalmaslar metallar bilan ion bog‘li birikmalar hosil qiladi.

(NaCl, MgO, Na2S). Metalmaslarning o‘zaro ta’sirlashuvidan kovalent bog‘li birikmalar

hosil bo‘ladi. Masalan, suv H₂O, ammiak NH₃ molekulalarida atomlar orasidagi qutbli kovalent bog‘, metan O₂ da esa qutbsiz kovalent bog‘ mavjud.Metalmaslar kislorod bilan kislotali oksidlar, vodorod bilan uchuvchan vodorodli birikmalar hosil qiladi. Vodorod atomining tashqi qavatida 1 ta elektron bo‘lganligi uchun (vodorodning faqat bitta elektroni bor) ishqoriy metallarga o‘xshab davriy jadvalning birinchi guruhida joylashgan. Odatdagi sharoitda gaz bo‘lganligi, molekulasi ikki atomli va bu atomlar kovalent qutbsiz bog‘langanligi sababli galogenlarga o‘xshaydi. Shuning uchun vodorod VII guruh elementlari qatoriga ham yozilishi mumkin. Vodorod atomi bitta elektron qo‘shib (oksidlovchilik xossasi) tashqi qavatini geliy atomiga o‘xshash barqaror holatga o‘tkaza oladi. Sakkizinchi guruh bosh guruhcha elementlari geliy, neon, argon, kripton, ksenon va radon metalmaslarga kirib, inert gazlar deb ataluvchi alohida elementlar guruhini tashkil etadilar. Inert elementlar atomlari tashqi elektron pog‘onalarida 8 tadan (geliyda 2 ta) elektron tutadi. To‘lgan tashqi elektron qobiqlar juda barqaror. Shuning uchun inert gazlar atom holida uchraydi va kimyoviy jihatdan juda barqaror. Ular o‘zaro birikmaydi va vodorod hamda metallar bilan ta’sirlashmaydi.1962 yilda XeF4 ksenon tetraftorid olinishi bilan ularning ba’zi kislorodli vaftorli birikmalarini sintez qilib olish imkoniyati vujudga keldi.

1. 
   Barcha metalmaslar (vodorod va geliydan tashqari) p-elementlaroilasiga mansub. Ammo
   

barcha p-elementlar ham metalmasbo‘lavermaydi.

2. 
   Metalmaslarning elektrmanfiyligi 2,00 dan 4,00 oralig‘ida bo‘ladi.Demak, metalmaslar
   

kuchli elektrmanfiy elementlardir. Eng kuchli elektrmanfiy element ftordir.

3) Metalmaslarning vodorodli birikmalari uchuvchan moddalardir.HCl, H₂S, NH₃, CH₄

4) Metalmaslarning yuqori oksidlari kislotali oksidlardir.SO₂, SO₃, P₂O₅, NO₂, N₂O₅

5) Metalmaslar o‘zaro birikib kovalent bog‘lanishli birikmalar, metallar bilan esa ion

bog‘lanishli birikmalar hosil qiladi.