Mavzu: dastlabki arxivlarning tashkil etilishi. Qadimgi arxivlar

Bogazkent arxivi –
bu arxiv Xettlar davlatining poytaxti bo„lmish Xatusa 
(hozirda Bogazkeysk arxivi Turkiyaning Anatoliya shahrida joylashgan) 
xarobalaridan 15 tonnalik loy taxtachali yozuvlari topilgan. Loy taxtachalardagi 
yozuvlar xett tilida bo„lib, ko„pgina matnlar, siyosiy bitiklar akkad tilida, 
boshqalari esa qadimiy tillardan Kichik Osiyoga oid Luviy, Palay xat, Xuprit 
tillarida bitilgan. Arxivda shohliklar axborotnomalari, buyruqlari, shartnomalari, 
shohlar ro„yxati, diplomatik yozishmalar, mulkiy qo„lyozmalar, mansabdor 
shaxslarning hisobotlari, qonun hisobotlari, sud bayonnomalari (otchilik 
to„g„risida, mifologiya va she‟rlar, gimnlar, duolar, diniy bayramlar) haqidagi 
hujjatlar topilgan. Bundan tashqari yangi xett davlatiga tegishli shumer-akkad-xet 
lug„atlari, loy taxtalar katalogi kabi hujjatlar bo„lib, mil.avv. XIV-XIII asrlarga oid. 
Hujjatlaridan bittasi mil.avv. XVII asrga tegishli Bogazkeys arxivi 1906-1912 
yillarda G.Vinkler tomonidan aniqlangan.
Quyundjik arxivi -
Quyunjik xarobalaridan Ossuriya poytaxti Nineviya 
shahri qoldiqlaridan topilib, uni o„rganish ishlari XX asrning 30 yillarigacha 
davom etgan. Qazish ishlari arxeolog olimlar G.Leyard, R.Kempbel-Tompsonlar 
tomonidan olib borilgan. Quyunjiq tepaligining pastki qatlamlari mil.avv.VI-III 
asrlarga oid. Eng qadimgi davrlarga oid mil.avv. 23-18 asrlarga tegishli. Akkad 
davlati hukmdorining bronzadan ishlangan boshi, saroy qoldiqlaridan chizilgan 
sur‟atlar topilgan. Xarobalardan Nabu, Ishtar ibodatxonalari Sinaxreb va 
Ashurbanipal saroyi qolidiqlari topilgan. Eng ahamiyatli topilmalardan biri 
Ashurbanipalning arxiv-kutubxonasi bo„lib undan loy taxtachalarga bitilgan 
shumer tilidagi matnlar, ossur-bobil adabiyotlari va ilm fanga oid manbalar, ish 
hujjatlari topilgan. 
Tel-El-Amarna arxivi –
tarixda Misr firavnlari arxivi nomi bilan mashhur 
bo„lib, 1887 yil Tel-El-Amarna shahrida mahalliy aholi vakillari tomonidan 
tasodifan topilgan. Arxivda loy taxtachalarda Akkad tilidagi diplomatik 

---

4 
yozishmalar, Firavn sulolasining Amenxotep III va Amenxotep IV larning Mitanni, 
Ossuriya, Bobil va kichik Siriya, Falastin shohliklari bilan yozilgan yozishmalari 
topilgan. Ushbu arxiv hujjatlari Misr, yaqin Sharq tarixining mil.avv. XIX asr 
ikkinchi yarmi va XIV asr boshlariga oid o„ta muhim manba hisoblanadi. 194 dona 
atrofida loy taxtacha yozuvlari Germaniyada, boshqalari esa Britaniya, Kair, 
Oksford, Luvr, Ermitaj va boshqa muzeylarda saqlanadi.