Mavzu: Dala ekinlari seleksiyasida monoduragay chatishtirishdan foydalanish. Reja

Mendelning ikkinchi qonuni. F₁ o’simliklari o’z-o’zidan chatishtirilib olingan ikkinchi avlod (F₂) duragay o’simliklarini tahlil qilish natijasida, ularda gul rangi bo’yicha xilma-xillik xodisasi borligi aniqlandi. Ularning orasida qizil gulli o’simliklardan tashqari oq gulli o’simliklar ham paydo bo’ldi. Ularning miqdoriy nisbati 3:1 holatda bo’ladi. Bu irsiy jarayon Mendelning ikkinchi qonuni yoki belgilarning F₂ ajralish qonuni deb ataladi.

Ikkinchi avlod duragay o’simliklaridan namoyon bo’lgan belgilarning kelgusi avlodlarda irsiylanishini aniqlash uchun Mendel F₂ dagi har qaysi qizil va oq gulli o’simliklarni o’z-o’ziga chatishtirib, ularning F₃ dagi avlodini alohida tekshirdi. Buning natijasida F₂ dagi oq gulli o’simliklar F₃ da o’zgarmay saqlanib qolganligi aniqlandi. Demak, F₂ dagi oq gulli o’simliklar ushbu ressesiv belgi bo’yicha irsiy jihatdan tozaligi bilindi. F₂ dagi qizil gulli o’simliklarning uchdan bir qismi F₃ da ham faqat qizil rangli gulga ega bo’lgan o’simliklar berdi. Boshqacha qilib aytganda, bu guruhdagi F₂ ning qizil gulli o’simliklari ushbu belgi bo’yicha irsiy tozaligi ma’lum bo’ldi.

F₂ ning qizil gulli o’simliklarining uchdan ikki qismida kelgusi avlodda (xuddi F₂ dagiga o’xshash) xilma-xillik, yani ajralish kuzatilib, 3 qism qizil gulli va 1 qism oq gulli o’simliklar paydo bo’ldi. Xo’sh F₁ dagi dominant belgiga ega bo’lgan o’simlik nima sababdan F₂ da xilma-xillik beradi? Bu muammoni echish uchun Mendel gametalar sofligi gipotezasini ilgari surdi. Bu gipotezaga binoan har qanday organizmda belgi va hususiyatlarni avloddan-avlodga tashib yuruvchi irsiyatning moddiy asosi bor. Mendel uni irsiyatning omillari (faktorlari) deb nomladi va ularni lotin alifbosining ayrim hariflari bilan ifodalashni taklif etdi. Dominant belgilarning omillarini bosh harif bilan ifodalashni taklif etdi. Dominant belgilarning omillarini bosh harf bilan, ressesiv belgilarning omillarini esa kichik harf bilan izohlash zarurligini takidladi. Mendel kashif etgan irsiyat omillari keyinchalik “gen” deb atala boshlandi.

Ona o’simligi: qizil gulli no’xot genotipi AA, ya’ni dominant gomozigotali organizm. Shuning uchun u ham bir hil, lekin bittadan ressesiv a geniga ega bo’lgan gametalar hosil qiladi. Ularning 50% A geniga, qolgan 50% a geniga ega bo’ladi. Yuqorida aytilganidek, ularning guli bir hil qizil rangda bo’ladi.