Мавзу: бюдни расмийлаштиришда етказиб беришнинг тижорат шартларининг қЎлланилишида мавжуд муаммолар ва уларнинг ечимлари

---

МАВЗУ: БЮДНИ РАСМИЙЛАШТИРИШДА ЕТКАЗИБ БЕРИШНИНГ 
ТИЖОРАТ ШАРТЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИДА МАВЖУД 
МУАММОЛАР ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ 
 
Инкотермс – бу ташқи савдода энг кенг ишлатиладиган савдо 
атамаларини изоҳлаб берувчи халқаро қоидалар йиғиндиси.
Ташқи савдо соҳасида энг кенг фойдаланиладиган савдо атамаларини 
талқин қилиш бўйича халқаро қоидалар талабларини комплекс таъминлаш 
Инкотермснинг мақсади ҳисобланади. Шу тариқа турли мамлакатларда 
бундай атамаларни турлича талқин қилишга йўл қўймаслик ёки бу борадаги 
ноаниқликни муайян даражада қисқартириш мумкин. 
Аксарият ҳолларда шартнома тузувчилар тегишли мамлакатларда 
савдони юритишнинг турли амалиёти билан таниш бўлишмайди. Бу бехуда 
вақт ва маблағлар сарфланишини келтириб чиқарадиган бахсларга, 
тушунмовчиликларга ва судлашувларга сабаб бўлиши мумкин. Ушбу 
муаммоларни ҳал этиш учун Халқаро савдо палатаси (ХСП) савдо 
атамаларини аниқ белгилаш мақсадида 1936 йилда илк марта халқаро 
қоидалар тўпламини чоп этди. Мазкур қоидалар - “Инкотермс – 1936’’ 
кейинчалик, ушбу қоидаларни ҳозирги замон халқаро савдо амалиёти билан 
мувофиқлаштириш учун уларга 1953, 1967, 1976, 1980, 1990, 2000, 2010 ва 
2020 йилларда тузатишлар ва қўшимчалар киритилди. 
Ўзбекистон савдо-саноат палатаси 2005 йил август ойидан Халқаро 
савдо палатасига аъзо. 
Шуни қайд этиш лозимки, Инкотермснинг амал қилиш соҳаси олди-
сотди шартномаси томонларининг сотилган юкларини бериш борасидаги 
ҳуқуқлари ва мажбуриятларига боғлиқ масалалар билан чекланган (бу ўринда 
юклар сўзи “моддий юклар’’ маъносини англатади, компьютерли дастур 
билан таъминлаш каби “номоддий юклар’’ бундан мустасно). 
Амалиётда Инкотермсни нотўғри тушунишнинг икки хил шакли 
кўплаб учрайди. Улардан биринчиси – Инкотермсни олди-сотди 
шартномасига эмас, балки ташиш шартномасига кўпроқ тегишли деб нотўғри 
тушуниш ҳисобланади. Иккинчиси – баъзан, улар томонидан шартномага 
киритишни хоҳлайдиган барча мажбуриятларни қамраб олиши керак, деб 
нотўғри тушунишдир. 
Халқаро савдо палатаси томонидан ҳар доим таъкидлаб келинганидек, 
Инкотермс фақат олди-сотди шартномалари доирасида, хусусан, фақат 
муайян жиҳатларда сотувчилар ва харидорлар ўртасидаги муносабатларга 
тааъллуқлидир. 
Айни бир вақтда экспортёрлар ҳам, импортёрлар ҳам халқаро сотиш 
битимини амалга ошириш учун (бунда нафақат олди-сотди шартномаси, 
балки ташиш, суғурта қилиш ва молиялаштириш шартномалари ҳам зарур 
бўлади) турли шартномалар ўртасидаги мавжуд муносабатларни ҳисобга 
олишлари муҳимдир. Бунда Инкотермс фақат ушбу шартномалардан бирига 
хусусан, олди-сотди шартномасига тааллуқли бўлади. 

---

2 
Шу билан бирга, томонларнинг муайян атамалардан фойдаланиши 
бошқа барча шартномалар учун ҳам аҳамиятга эгадир. Бунга мисол қилиб 
қуйидагиларни келтириб ўтамиз: сотувчи