Мавзу: бюдни расмийлаштиришда етказиб беришнинг тижорат шартларининг қЎлланилишида мавжуд муаммолар ва уларнинг ечимлари

С гуруҳи (Асосий ташиш ҳақини сотувчи тўлаган) 
Транспортнинг исталган турида ташиш. 
Бу гуруҳнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, сотувчи ташиш 
шартномасини тузиш мажбуриятини олади. Бироқ барча хатарлар ва 
ҳаражатлар харидор зиммасида бўлади. 
С гуруҳи 4 та етказиб бериш шартни ўз ичига олади. 
CFR 
Cost and Freight (... named port of destination) - Қиймат ва фрахт 
(...тайинланган порт номи). Ушбу шарт сотувчи зиммасига товарни 
кўрсатилган белгиланган портга етказиб бериш учун зарур ҳаражатлар ва 
кира хақи юкламаси кира хақи импортчи мамлакатидаги келишилган 
белгиланган портга қадар тўланганини билдиради. Сотувчидан товарни 
экспорт учун божхонада ҳоли қилишни амалга ошириш, яъни экспорт бўйича 
барча ҳаражатларни экспортчининг мамлакатида тўлаш талаб қилинади. 
CIP 
Carriage and Insurance Paid Тo (... named place of destination) - 
Фрахт/ташиш ва суғурта ҳақи ...гача (...тайинланган пункт номи) тўланган. 
Ушбу етказиб бериш шарти бўйича сотувчи экспорт учун товарни божхонада 
ҳоли қилишни таъминлаши керак. Ушбу шартдан товарни исталган турдаги 
транспортда, шу жумладан мультимодал транспортда ташиш пайтида 
фойдаланиш мумкин. Шуни таъкидлаш жоизки, ИНКОТЕРМС-2010 
коидалари CIP шартлари учун сотувчи томонидан минимал суғурта 
қопламасини таъминлашни назарда тутади. Лекин, ИНКОТЕРМС-2020 
коидалари бўйича 
CIP
шартида сотувчидан суғуртани маъсулиятнинг 
кенгайтирилган ҳажми бўйича таъминлаш талаб қилинади. 
CIF 
Cost, Insurance and Freight (... named port of destination) - Қиймат, 
суғурта ва фрахт (...тайинланган порт номи). Бунда сотувчи “қиймат ва фрахт 
(кира ҳақи)” шартларидагидек мажбуриятларни ўз зиммасига олишини 
англатади, лекин у харидорнинг хатарини юкни йўқолиш ёки 
шикастланишдан денгизда суғурталаш билан таъминлаши шартлиги 
қўшимча қилинади. Сотувчи суғурта шартномасини тузади ва суғурта 
бадалини тўлайди. Харидор шуни назарда тутиши лозимки, 
CIF
шартларида 
сотувчидан фақат суғуртани маъсулиятнинг энг кам ҳажми бўйича 
таъминлаш талаб қилинади. Суғурталовчи транспорт воситасининг ҳалокати 
ва ёнғин туфайли юкнинг шикастланиши, шунингдек турли сабабларга кўра 

---

7 
юкнинг барча ёки бир қисмини тўлиқ йўқотганлиги учун жавобгардир ("тор" 
суғурта шартлари). 
CPТ 
Carriage Paid To (... named place of destination) - Фрахт/ташиш ҳақи 
...гача (...тайинланган пункт номи) тўланган. Бунда “ташиш ҳақи тўланган” 
шарти сотувчи импортчи чегарасининг келишилган белгиланган жойига қадар 
товарни ташиш учун кира ҳақини тўлашини англатади. Товарни бузиш ёки 
шикастланиш хатари, шунингдек товар ташувчига етказиб берилганидан 
кейин юз берган воқеалар оқибатида юз берган исталган қўшимча ҳаражатлар 
сотувчидан харидорга товар ташувчига берилган пайтда ўтади. Ташувчи-
ташиш шартномасига мувофиқ ўз зиммасига шартнома юкини темир йўл, 
автомобиль, денгиз, ҳаво ва дарё транспортида ёки ана шу транспорт турлари 
бирикувида ташишни амалга ошириш ёхуд таъминлаш мажбуриятини 
оладиган шахсдир. Агар келишилган белгиланган пунктга қадар ташиш учун 
бир нечта ташувчидан фойдаланилса, хатар биринчи ташувчидан товарни 
топшириш пайтида иккинчи ташувчига ва ҳоказоларга ўтади.