MAVZU-6. BYUDJET-SOLIQ SEKTORINING MAKROIQTISODIY
TAHLILI
Reja:
1. “Davlat boshqaruv organlari” tushunchasiga izoh
2. Davlat boshqaruv organlari (DBO)ning operatsiyalar hisobi
3. Davlat boshqaruv organlari operatsiyalarining tavsiflanishi
Tayanch sо‘z va iboralar
Davlat boshqaruv organlari. Markaziy hukumat. Kassa tamoyili.
Davlat moliya
statistikasi ma’lumotlari. Tushumlar. Yalpi sof tushumlar. Transfertlar. Davlat boshqaruv
sektori tushunchasi. Davlat organlari operatsiyalari hajmining miqdoriy о‘zgarishi.
Davlat
organlari operatsiyalarini tavsiflash. Daromadlar va xarajatlar tahlili. Davlat jamg‘armalari
va investitsiyalari tushunchalari. Byudjet disbalansini о‘lchash. Byudjet defitsitini
moliyalashning muqobil usullari. Makroiqtisodiy oqibatlar. Soliq tushumlari tahlili. Turli
yig‘imlar. Soliq bazasi. Yalpi va sof tushumlar. KonsolidatsiY. Joriy hisob va kapital.
Moliyaviy aktivlar va passivlar. Noaniq tushumlar. Davlat xarajatlari
va kreditlarining
prognozlari. Moliyalashtirish. Davlat byudjeti tarmog‘ida makroiqtisodiy tahlili.
6.1. “Davlat boshqaruv organlari” tushunchasiga izoh
Davlat boshqaruv organlari (DBO) bо‘yicha qо‘llanmani”ning boshidayoq davlat
boshqaruv organlari funksiyalariga izoh beriladi: imtiyozli bozor xizmatlarni taklif qilish
yо‘li bilan davlat siyosatini olib borish va daromadlarni, asosan, boshqa sektorga solingan
soliq hisobidan qayta taqsimlash.
Qiziqarli ma’lumotlar
1
Davlat
sektori,
funksiyalari
ushbu izohga mos keluvchi tuzilmaviy
birliklarni о‘z ichiga oladi. Davlat
boshqaruv sektorlari quyidagilardan
iborat:
huquqiy
jihatdan
butun
davlat hududida kuchga ega bо‘lgan
markaziy hukumat;
davlat
hududining
bir
bо‘lagida
markaziy
hukumatga
bog‘liq bо‘lmagan holda vakolatga
ega bо‘lgan shtatlar, viloyatlar, regionlar hokimiyati;
turli kichik ma’muriy birliklar hududida mustaqil vakolatga ega bо‘lgan mahalliy
boshqaruv organi;
faqat davlat hududida soliqqa tortish va davlat xarajatlari sohasidagi ba’zi
funksiyalarni bajaruvchi har qanday milliy boshqarmalar.
Ijtimoiy ta’minot fondlari, yuqorida izohlangan kо‘rinishda davlat sektoriga tegishli
bо‘ladi. Davlat tashkilotlari davlat sektoridan alohida qaraladi.
1
http://www.review.uz/index.php/infographics
6.2. Davlat boshqaruv organlari (DBO)ning operatsiyalar hisobi
Kassa tamoyili
.
Davlat Moliya statistikasi ma’lumotlarini tо‘plash bо‘yicha Xalqaro
Valyuta Fondi (XVF)ning normalari tomonidan davlat operatsiyalarini qayd qilishda kassa
tamoyili: tushumlar va tо‘lovlar tо‘lov amalga oshirilayotgan paytda qayd qilish kerakligi
uchun qо‘llaniladi.
Bunday hisob-kitob asosida DBO va iqtisodiyotning qolgan qismi orasidagi fond va
resurslar taqriban ifodalangan imkonining mavjudligi yotadi: unga shuningdek, moliyaviy
statistikaning boshqa turlari ham
bevosita tо‘g‘ri keladi.
Yalpi
va
sof
tushumlar,
tо‘lovlar
. Asosiy tamoyil sifatida,
tushum va tо‘lovlarning
yalpi summasi
kо‘rsatilishi kerak
Bu holda statistik ma’lumot milliy
daromadni oshirish va uni tо‘latishning
tо‘liq hajmi va ta’sirini ifoda etadi.
Konsolidatsiya.
Davlat moliya
statistikasi ma’lumotlari tayyorlashda
davlat sektori ichidagi birliklararo operatsiyalarni va iqtisodiyotning
boshqa tarmoqlari
bilan umumiy kategoriyalar qatorida barcha operatsiyalarni birlashtirish maqsadga
muvofiqdir.
6.3. Davlat boshqaruv organlari operatsiyalarining tavsiflanishi
Ushbu bо‘limda DBO operatsiyalarini tasniflashning nazariy asoslari statistik
tizimning asosiy kategoriyalari bо‘yicha yoritilgan:
daromadlar, olingan transfertlar,
xarajatlar, sof kreditlash, minus qarzlar tо‘lovi va moliyalashtirish.
a) Asosiy chegaralanishlar
Tо‘lov va bir yoqli operatsiyalar
.
Tо‘lov operatsiyalari о‘z ichiga tovar, xizmatlar
tо‘lovi, mulkdan foydalanish yoki unga nisbatan egalik huquqning qо‘lga kiritish,
shuningdek, amaliy xizmatlar tо‘lovini
oladi:
- joriy va kapital;
- moliyaviy aktivlar va passivlar;
-
kassa
qoldiq
summalarini
о‘zgartirish;
- daromadlar;
- olingan transfertlar;
- davlat xarajatlari
va kreditlarning
bashorati;
- moliyalashtirish.
Soliq tushumlari,
s
oliq bazasi bu,
soliq
solinadigan о‘lchamdir.
Soliq bazasi turlariga daromadlar, ish
haqi va
import hajmi kiradi. Soliq turlari – soliq solinadigan bazaga bog‘liq ravishda bо‘ladi. Har
qaysi soliqlar belgilangan tartibda soliq bozoriga mos ravishda bо‘lishi shart. Ammo soliq
hujjatlarining
asosida soliq qonunlari turadi, soliq bazasini aniqlash murakkab. Soliq
stavkalari strukturasida har xil elementlar uchun soliq ayrim hollarda qonun asosida ozod
qilish.
