Mavzu: Buyuk geografik kashfiyotlar Tekshirdi: Bajardi: "Iqtisodiyot" fakulteti Iqtisodiyot yo’nalishi talabasi Sajarova Gulmira

P. P. Semyonov tomonidan Tyan-Shanning tadqiq etilishi :

Tyan-Shan 0 ‘rta va Markaziy Osiyodagi tog1 tizimi. Markaziy Tyan-Shanga kirib kelgan birinchi yevropalik tadqiqotchi - olim Pyotr Petrovich Semyonov bo'ldi. 1856- yildan boshlab u bu hududga bir qator murakkab ekspeditsiyalarni amalga oshirdi va ilm yo'lida qilgan jasoratlari uchun TyanShanskiy deb atalish huquqini qo'lga kiritdi. 1853-yildayoq Semyonov sirli Tyanshanni borib ko'rishga qaror qildi. Rossiya Tashqi ishlar vazirligi osiyo mamlakatlariga «geografik fanlar suqilib kirishidan» juda ehtiyot qilib saqlardi, lekin shunga qaramasdan olim Oltoy va Qirg'iz dashtlariga borish uchun ruxsat olishga muvaffaq bo'ldi. 1856-yilda Semyonov Semipalatinskdan o'zining «qurib qolgan uchi» - Ala Ko'l orqali Markaziy Osiyo tog' tizmasini bir zayldagi qirg'iz dashtlaridan ajratib turadigan Balxash ko'liga yetib bordi. Balxashdan janubiy-sharq tomonda u «kzni qamashtiradigan darajada tovlanib turgan ... doimiy qorlar» bilan qoplangan janubiyg'arbga qarab cho'zilib ketgan baland tog' tizmalarini ko'rdi va uni Jung'ariya Olatovi deb atadi. Bu tizma ortida Hi daryosining «past va jazirama» vodiysi boshlanib Retardi. Bu vodiydan oshib o‘tgan tadqiqotchi Verniy shahriga (hozirgi Olma-Ota shahri) yetib bordi. Shu yilning o'zida olim Issiqko'lga chiqdi. «Issiq ko‘l havzasi janub tomondan ulkan qor o'rkachlari bilan o'rab olingan» - deb ta’riflagandi Semyonov o‘z taassurotlarini. Bu uning «orzusidagi TyanShan» - Terskay Olatov tizmasi (G'arbiy Tyan-Shan tog' tizmalari) edi. Terskay Olatov dovonidan turib u afsonaviy manzaradan zavq olardi. Uning ko'z ngida «u ko'rgan tog'lar ichida eng purviqor... tog' tizmasi yuksalib turardi. U tepadan pastga qadar ulkan qor uyumlaridan iborat edi... Uning eng o'rtasida bitta, balandligi bilan boshqalardan keskin ajralib turgan, qordek oppoq piramida» - uzoq vaqtlar Tyan-Shanning eng yuqori nuqtasi deb hisoblab kelingan (6995 m) Xon-Tengri yuksalib turardi. Sari-Jaz daryosi vodiysiga tushgan Semyonov daryo yoqalab borib uning yuqorisiga chiqib bordi va shu yerlarda ulkan muzliklarni ochdi, so'ngra Verniyga qaytib ketdi.

3.