Mavzu: Bromatometriya,xloryodometriya,nitritometriya usullarini qo’llanilishi Reja

II.3.NITRITOMETRIYA
Nitritometriya ѐki nitritometrik titrlash miқdoriy taҳlil turi bo’lib, unda titrant sifatida natriy nitrit NaNO2 қo’llaniladi. Bu farmakopeya usuli turli moddalarni, jumladan, ko’pchilik farmastevtik preparalarni aniқlashda қo’llanadi.

Usulning moҳiyati. Nitritometriya kislotali muҳitda sodir bo’ladigan quyidagi reakstiyaga asoslangan

NO^2- + e- + 2N+ = NO + N2O NO2-/NO redoks-juftning xona xaroratidagi standart oksidlanish-қaytarilish potenstiali 0,98 V. Mazkur redoks-juftning muvozanat potenstiali vodorod-ionlari konstentrastiyasi ortgan sari ortib boradi E = 0,98 + lg ([NO2- ] [H+]2 / [NO]) shuning uchun muҳitning rN qiymati kamaygan (kislotaligi ortgan) sari nitritionining oksidlovchi xossasi orta boradi. Nitritometrik titrlash kislotali sharoitda olib boriladi. Mazkur oksidlanish-qaytarilish yarim reakstiyasida bitta elektron ishtirok etaѐtganligi sababli natriy nitritning ekvivalent omili birga; ekvivalent molyar massasi - molekulyar massaga; ekvivalent molyar konstentrastiyasi molyar konstentrastiyaga teng.

Usulning titranti. Titrant sifatida natriy nitritning NaNO₂ suvdagi, ko’p xollarda 0,5 ѐki 0,1 mol/dm3 konstentrastiyali eritmasi ishlatiladi. Avval takribiy konstentrastiyali eritma tayѐrlanib, so’ngra, ko’p xollarda, sulfanil kislota NH₂C₆H₄SO₃H yoki kaliy permanganatning standartlangan eritmasi bilan standartlanadi.Ba’zan natriy nitrit eritmasini standartlash uchun n-aminobenzoy kislota, naminoetilbenzoat, gidrazin sulfat, sulfamin kislotadan ҳam foydalaniladi.Titrantning 0,1 mol/dm3 eritmasini tayѐrlash uchun 7,3 g natriy nitrit 1 dm³ ҳajmli o’lchov kolbasida eritiladi va belgisigacha suyultiriladi. So’ngra eritma sulfanil kislota, streptostid ѐki kaliy permanganat bo’yicha standartlanadi.

Sulfanil kislota bo’yicha standartlash. Sulfanil kislotaning standart eritmasini tayѐrlash uchun, uning aniқ tortimi, eruvchan aralashma xosil қilish uchun, natriy gidrokarbonat NaHCO₃ ishtirokida suvda eritiladi.Eritmani tayѐrlash uchun dastlab ikki karra qayta kristallangan va ~120°S da doimiy massagacha қuritilgan sulfanil kislotaning -0,2 g (aniq) tortimini 0,1 g NaHCO₃ bilan aralashtirib 10 sm³ suvda eritiladi, aralashmaga yana 60 sm3 suv, 10 sm³ suyultirilgan NC1 va (reakstiyani tezlatish uchun) 1 g KBr qo’shib standartlanuvchi natriy nitrit eritmasi bilan titrlanadi. Sulfanil kislotaning natriy nitrit bilan xlorid kislota sharoitidagi diazoniy tuzi xosil қilish reakstiyasi sekin boradi, shuning uchun natriy nitrit eritmasidan, titrlash kolbasini yaxshi aralashtirgan xolda, avvaliga bir daқiқada ~2 sm³, titrlash oxiriga yakinlashgach (EN ga etishiga ~0,5 sm³ qolganda), bir daqiqa 0,05 sm³ (ya’ni 1 tomchi) tezlikda qo’shiladi.TSN potenstiometrik usulda yoki vizual indikatorli usulda tropeolin 00 ni metilen ko’ki bilan aralashmasi yoki neytral qizil indikatorlar ishtirokida aniқlanadi.Natriy nitritning standartlangan eritmasi қoronғi joyda shliflangan tiqinli jigarrang shisha idishda saқlanadi.Natriy nitritning 0,05 mol/dm³ eritmasi ҳam shunday tayyorlanib standartlanadi.

Kaliy permanganat bo’yicha standartlash qoldiқni permanganatometrik titrlash usulida, yodometrik yakunlash bilan, bajariladi.Stexiometrik miқdorga nisbatan ortiқcha olingan kaliy permanganatning standart eritmasining aniқ ҳajmiga sulfat kislota qo’shib, reakstiyani tezlatish maқsadida ~40°S gacha isitiladi, so’ngra natriy nitrit eritmasining aniқ o’lchangan ҳajmi qo’shiladi va aralashma 15-20 daқiқa saқlanadi. Mazkur vaқtda қuyidagi reakstiya boradi

5NO2- + 2MnO4- + 6N+ = 5NO3- + 2Mn2+ + 3N2O

so’ngra aralashmaga 10% kaliy yodid eritmasidan ortiқcha қo’shib, kolbaning oғzi shisha bilan berkitilgan xolda ~5 daqiqa qorong'i joyda saqlanadi. Kaliy yodid kaliy permanganatning qoldig’i bilan molekulyar iod xosil qiladi

2MnO4- + 10J- + 16N+ = 2Mn2+ + 5J2 + 8N2O

Aralashma suv bilan bir oz suyultirilib uning tarkibidagi yod natriy tiosulfatning 0,05 mol/dm3 li eritmasi bilan och sariқ ranggacha (titrlanmay қolgan yod қoldiғining rangi) titrlanadi, so’ngra kraxmalning 1-2% eritmasidan ozgina қo’shilganda eritma ko’k rangga bo’yaladi. Eritmaning ko’k rangi keskin rangsizlanguncha titrlash davom ettiriladi.Titrlash natijalari ekvivalentlar қonuniga muofiқ odatdagidek ҳisoblanadi: n (1/5 J2 KMnO4) = n (NaNO2) + n (1/2 J2), n (1/2 J2) = n (Na2S2O3), n (NaNO2) = n (1/5 KMnO4) - n (Na2S2O3),s (NaNO2) V (NaNO2) = s (1/5 KMnO4) V (KMnO4) - s (Na2S2O3) V(Na2S2O3), c (NaNO2) = [c(1/5 KMnO4) V (KMnO4) c(Na2S2O3) V(Na2S2O3)] / V(NaNO2).Nitrit-ioni kislotali sharoitda beқaror bo’lib, azot oksidlariga (gazlarga)parchalanadi

NO2- + N+ = HNO2 2HNO2 = NO + NO2 + H2O

Shuning uchun nitritometrik titrlashda natriy nitrit eritmasi titrlanuvchi kislotali eritmaga qo’shiladi; natriy nitrit eritmasiga titrlashdan avval kislota qo’shilmaydi.Natriy nitritning mu’tadil konstentrastiyali eritmalari nisbatan barқaror, juda suyultirilgan eritmalarda nitrit-ion nitrat-ionigacha oksidlanadi.