Mavzu: Bromatometriya,xloryodometriya,nitritometriya usullarini qo’llanilishi Reja

Bromometriyaning qo’llanishi. Bu usul turli organik birikmalar - jumladan, izoniazid, mezaton, rezorstin, salistilatlar, streptostid, sulfamidli preparatlar, timol, ҳamda aminobenzoy kislotalar, anilin, benzonaftol, fenol va boshқa farmastevtik preparatlarni aniқlashda қo’llaniladi. Ba’zi misollarni ko’rib chiқamiz. Timolni bevosita usulda aniқlash. Tarkibida timol S10N14O bo’lgan taҳlil etiluvchi eritmaga stexiometrik nisbatdan ortiқcha kaliy bromid, NS1 eritmasi, metiloranj indikatori қo’shib kaliy bromat standart eritmasi bilan, eritmaning қizil rangi yo’қolguncha, titrlanadi. Titrlash kolbasida қuyidagi reakstiyalar sodir bo’ladi.Bromning xosil bo’lishi:

KBrO₃ + 5KBr + 6HC1 = 3Br₂ + 6KC1 + 3H₂O

Timolning bromlanishi:Timolning barchasi reakstiyaga kirishgach,titrantning ortiқcha, birinchi tomchisi indikatorni bromlab, uning rangini yo’қotuvchi, bromni xosil қiladi.Eritma rangsizlangach titrlash tugallanadi.Indikatorning bromlanishi uchun sarflangan titrant miқdorini aniқlash uchun,parallel ravishda, puch titrlash bajariladi.Timolni bromlanish reakstiyasida bromning ikki molekulasi ya’ni to’rt atomi qatnashmoqda.Bromning xar bir atomi bittadan elektron (n = 4) qabul қilgan.Shuning uchun mazkur reakstiyada timolning ekvivalnt omili 1/z = 1/n = 1/4. Timolning ekvivalent molyar massasi M (1/4S10N14O) = M (S10N14O) / 4 = 150,22 / 4 = 37,556 g/mol

Rezorstinni maҳsulotni titrlash usulida aniqlash. Tarkibida rezorstin C₆H₆O₂ bo’lgan taҳlil etiluvchi eritmaga kaliy bromat standart eritmasidan ortiқcha ammo aniқ miqdori, kaliy bromid va sulfat kislotaning (50%) eritmalaridan ortiqcha қo’shiladi.Eritmalar aralashtirilib, bromlash reakstiyasi oxirigacha borishi uchun 15 daqiqa kutiladi

KBrO₃ + 5KBr + 3H₂SO₄ = 3Br₂ + 3K₂SO₄ + 3H₂O

Aralashmaga kaliy yodid eritmasidan ortiқcha qo’shib, quyidagi reakstiya borishi uchun 10 daqiqa kutiladi

Br2 + 2KJ = J₂+ 2KBr

So’ngra yod ishtirokida binafsha rangga bo’yaluvchi xloroformdan ozgina қo’shib,ajralgan yod silkitib aralashtirilgan xolda,

J₂ + 2NaS₂O₃ = 2NaJ + Na₂S₄O₆

xloroform qatlami rangsizlanguncha, standatlangan natriy tiosulfat eritmasi bilan titrlanadi.Rezorstin bilan uch molekula brom, ya’ni bromning 6 atomi reakstiyaga kirishgani sababli mazkur reakstiyada rezorstinning ekvivalent omili 1/z = 1/n = 1/6 ga va rezorstinning ekvivalent molyar massasi.M (1/6C₆H₆O₂) = M (C₆H₆O₂) / 6 = 110,11 / 6 = 18,35 g/mol ga teng.

Izoniazidni aniqlash ҳam xlorid kislotali muhitda қuyidagi reakstiya asosida bajariladi Reakstiyadan ortib қolgan bromga, rezorstinni aniқlashdagi kabi, ortiқcha kaliy yodid қo’shib, ajralib chiққan yodni kraxmal indikatori ishtirokida, natriy tiosulfatning standart eritmasi bilan yodometrik usulda titrlanadi. Mazkur reakstiyada izoniazidning ekvivalent omili reakstiyada ikkita brom molekulasi, ya’ni xar biri bittadan elektron қabul қiluvchi to’rtta brom atomi қatnashgani sababli 1/z = 1/4 ga teng.Natriy salistilatni mahsulot bo’yicha titrlash. Tarkibida natriy salistilat HOC₆H₄COONa bo’lgan eritmaning alikvota qismiga, reakstiyaning stexiometrik nisbatida talab etilganidan ortiқcha ammo aniq miқdorda, kaliy bromatning standart erimasi, ortiqcha kaliy bromid (tuzi yoki eritmasi), xlorid kislota (konstentrik eritmasi) qo’shiladi. Aralashma salistil kislota kislotali sharoitda bromlanishi uchun ma’lum muddat saқlanadi. So’ngra aralashmaga kaliy yodid (kristallari ѐki eritmasi) qo’shib,silkitib aralashtiriladi va 10 daqiqaa saqlanadi. So’ngra indikator sifatida ozgina xloroform qo’shib, qattiq silkitilgan xolda sekin-asta ajralib chiqqan mahsulot – yod natriy tiosulfatning standart eritmasi bilan, xloroform qatlamini binafsha rangi o’chib ketguncha titrlanadi.Taҳlil jaraѐnida quyidagi reakstiyalar boradi

HOC₆H₄COONa → Na⁺ + HOC₆H₄COO^- natriy salistilat salistilat-ioni

HOC₆H₄COO^- + H+ = HOC₆H₄COOH↓ salistil kislota

BrO₃- + 5Br- + 6H+ = 3Br₂ + 3H₂O HOC₆H₄COOH + 3Br₂ = HOC₆H₂Br₃ + CO₂ + 3HBr Br₂ + 2KJ = J₂ + 2KBr qoldiq J2 + 2Na₂S₂O₃ = 2NaJ + Na₂S₄O₆ Mazkur reakstiyada bromning uch molekulasi, ya’ni xar biri bittadan elektron qabul qiluvchi oltita brom atomi ishtirok etmoqda. Shuning uchun natriy salistilatning ekvivalent omili 1/z = 1/n = 1/6 ga teng. Tahlil etiluvchi eritmadagi natriy salistilat konstentrastiyasi va massasi odatdagidek ekvivalentlar qonuni asosida ҳisoblanadi:n (1/6 KBrO3) = n (1/2 Vr2) = n (1/6 NaSal) + n (1/2 J2), n (1/2) = n (Na2S2O3),n (1/6 BVrO3) = n (1/6 NaSal) + n (Na2S2O3),s(1/2 KBrO3) V (KVrO3) = s (1/2 NaSal) V (NaSal) + s (Na2S2O3) V (Na2S2O3), c(1/6 NaSal) = [c(1/6KBrO3) V (KBrO3) – c(Na2S2O3) V(Na2S2O3)] / V(NaSal), m (NaSal) = c(1/6 NaSal) M (1/6 NaSal) U eritma bu erda: NaSal - natriy salistilatning qisqa belgilanishi, boshqa belgilar an’anaviy ma’nolarga ega.Tahlil natijalariga ko’ra taҳlil etilaѐtgan preparat tarkibidagi natriy salistilatning massa ulushi hisoblanadi. Preparatning massasi m bo’lsa, namunadagi natriy salistilatning massa ulushi quyidagiga teng W, % = m (NaSal) ∙100% / m