Mavzu: Bozor iqtisodiyotida talab va taklif

2-jadval. Narx va taklif miqdori o‘rtasidagi bog’liqlik

I
ste’molchi uchun narxning oshishi to'siq rolini o'ynasa, ishlab chiqaruvchi uchun rag‘batlantirish vazifasini bajaradi.

Narx darajasi va taklif miqdori o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlikni ko'rsatuvchi 2 -jadvaldagi ma’lumotlarni grafikda ifodalab, taklif egri chizig‘ini tasvirlash mumkin (4-chizma).

Biz yuqorida turli omillar ta’sirida talab va taklif miqdorining o'zgarib turishini ko'rdik. Lekin talab bilan taklif miqdorlari bir-birlari bilan doimo maMum nisbatda boMadi, bu nisbatlar o‘zgarib turadi. Ba’zan talab miqdori taklif miqdoridan oshib ketib, narx ko‘tarilsa, ayrim paytda taklif miqdori talab miqdoridan oshib ketib, narx pasayib qoladi. Talab miqdori bilan taklif miqdori o'rta-sidagi nisbat bir-biriga teng boMgan holat bozor muvozanati deyiladi. Bozor muvozanati vujudga kelgan holda shakllangan narx bozor narxi deyiladi. Ba’zan muvozanatlashgan narx ham deb yuritiladi. Bozor muvozanati va muvozanatli narx har doim mavjud boMib turmaydi, ularga ta’sir qiluvchi ko'plab omillar muvozanatlikning buzilishiga sabab boMadi. Ammo iqtisodiyotda ushbu muvozanatga doimo intilish mavjud boMadi.

Talab va taklif tushunchalari tahlili, bizga sotuvchi va xaridorlar manfaatlari mos kelishini qarab chiqishga o‘tish imkonini beradi. Mos kelishlik o‘z ifodasini muvozanatli narxda topadi.
Oldingi bandlarda ko‘rib chiqilgan talab va taklif egri chiziqlarini bitta grafikka joylashtirib bozor muvozanatli nuqtasini hosil qilamiz (5-chizma):
Tb=Tf=Nm=Mm> bu erda: Ть - talab, Tf - taGrafikda E nuqatga muvozanatli narx (Nm) va mahsulotning muozanatli miqdori (Mm) mos keladi. Ya’ni narx 250 so‘m boMganda, xaridorlar mazkur tovar (un) darf 3 tonna sotib olishga, sotuvchilar esa 3 tonna unni bozorga chiqarishiga tayyor bo‘ladi. 200 so‘mlik narxda sotuvchilar va xaridorlar ahvoli butunlay o‘zgaradi: sotuvchilar faqat 2 tonna unni sotishga, xaridorlar esa 5 tonna sotib olishga tayyor boMadi va hokazo.

Grafikda narxning 350 so‘m darajasidagi bozor holati tovarlar ortiqcha ishlab chiqarilishini ko‘rsatadi va to‘yingan bozorni ifodalaydi. Aksincha, 150 so‘m darajasidagi bozor holatida tovar taqchilligi (defisit) vujudga keladi va taqchil tovar bozorini tavsiflaydi.

Muvozanatli narxni tushunib olish uchun vaqt omili katta ahamiyatga ega boMadi. Shu sababli, bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va uzoq davrli muvozanatlik holatni farqlash zarur.