|
Mavzu: Sahnalshtirish faoliyati jarayonida bolalarda ijodkorlikni rivojlantirishning o‘ziga xosligi
Qo'g'rchoqlar teatri-teatr sa'nati turi, chodir ichida yoki parda ortida yashiringan aktiyor-qo'g'irchoqbozlar tomonidan harakatga keltirib ko'rsatiladigan qo'g'irchoqlar tomoshasi. Teatr yunoncha so'zidan olingan bo'lib "Ko'rish" ma'nosini anglatadi. Teatr bu o'zgacha va go'zal dunyo. Teatrni bir necha turlari bor: qo'g'rchoqlar teatri, miniatyura teatri, muz teatri, soya teatri yoshlar tetri, Opera teatri va balet teatri. Qo'g'irchoqlarning turlari (to'la yassi, shartli yoki natural), boshqarish tizimi (ip bilan boshqariladigan, qo'lga kiyiladigan soyasi tushiriladigan, simli va mehanik) va katta-kichikligi (bir necha santimetrdan tortib odam bo'yidan ham yuqori qo'g'irchoqlar) bilan bog'liq holda xilma xil , shakllari yuzaga kelgan. Milliy an'analar, shart-sharoitlar dramatugik va sahnaviy maqsadlar ham Qo'g'rchoq teatri tomoshalarining shakli va mazmuniga ta'sir ko'rsatadi. Inson harakteri, jamiyat hayotini yorqin va umumlashma tarzda aks ettirish, majoz, sahnaviy bo'rttirma Qo'g'irchoq teatrida satirik hamda qahramonlik yo'nalishlar qaror topishini ta'minlagan. Qo'g'irchoq teatri tabiatni ilohiylashtirish kabi marosimlarga borib taqaladi. Geradot, Ksenofont, Aristotel, Gorastsiy, Avreliy va boshqalarning ma'lumotlari bo'yicha 5-6 asrlardayoq Qo'g'irchoq teatri paydo bo'lgan. Sharqda
Qo'g'irchoq teatrining barcha shakllari mavjud bo'lgan, biroq shundan soya teatri (O'zbekirton hududida, "Fo-nus xayol" deb yuritilgan) keng tarqalgan. Indoneyziyada 11-12 asrlarda simlar bilan boshqariladigan Qo'g'irchoq tomoshalari bo'lgan. Sharqda hamon Qo'g'irchoq teatrining an'anaviy turlari va shakllari yashab keldi. G'arb mamlakatlarida esa 19-asrning o'rtalaridan boshlab xalq Qo'g'irchoq teatri inqiroziga uchirab, uning o'rnida yangi tipdagi yozma drama asosida ish olib boruvchi havaskorlik va yarim professional truppalar maydonga kela boshladi. 20ars boshlarida Rassiyadagi xalq qo'g'irchoq teatri davr talablariga javob berolmay qoldi. Biroq uning an'analari, tajribasi yangi shakldagi qo'g'irchoq teatrining yaratilishida muhim kasb etdi. 1924 yil Ye.S. Demmeni rahbarligidagi Lenigrad Qo'g'irchoq teatri 1931 yilda S.V obraz-sov rahbarligidagi Markaziy Qo'g'irchoq teatri tashkil qilindi.
O'zbekistonda Qo'g'irchoq teatri o'tmishda taraqqiy etgan bo'lib, uning "Chodir xayol", "Chodir jamol", "Fonus xayol", turlari faoliyat ko'rsatib kelgan. Mustamlaka va sovet davrida ham xalq qo'g'irchoqbozlarning 40ga yaqin to'dasi ish olib borgan yangi shakldagi Qo'g'irchoq teatri havaskorligi 20- asrning boshlaridan boshlangan 1939 yil Toshkentlda Respublika Qo'g'irchoq teatri 1968 yil Andijonda "Lola" teatri tashkil topdi. O'zbekistonda 10 ta davlat tasarrufidagi va ko'plab havaskor Qo'g'irchoq teatrlari faoliayat yuritmoqda.
2-topshiriq. Maktabgacha yoshdagi bolalarni qo'g'irchoq teatri personajlarini yasash orqali badiiy ijodiy qobiloyatlarni shakllantirishning tarbiyaviy ahamiyati. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bo'yicha mashg'ulotlar bolaning shaxsini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu sohada olimlar va pisxologlar, ijod qobilyatiga ega bo'lgan bolalarning yanada barqaror ruhga ega ekanligi, ular bilan muloqat qilish va do'stona munosabatda bo'lishlarni isbotlaydi.Kichik yoshda, kompleks rivojlanishga, ya'ni maktabgacha yoshdagi bolalarning adabiy, badiiy va musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirish alohida e'tibor berish tavsiya etiladi. O'yin orqali ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish eng yaxshisidir.
Maktabdagi yoshdagi bolalarning qobilyatini aniqlash maqsadida bolaning qaysi turiga ko'proq mos kelishi va u qanday tasavvur paydo bo'lganligini aniqlashdir. Bu maxsus testlarni o'tkazadigan psixologlar yordamida amalga oshirilishi mumkin, natijada maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun o'yinlarni tanlash mumkin. Shuningdek bolaning imkoniyatlarini rivojlantirish unga turli tadbirlarni taqdim etish va eng qiziqarli sabablarni kuzatish mumkin. Maktgacha tarbiyalanuvchilar juda tasirli va tez hissiy tasirga javob berishadi.3-4 yoshdagi maktabgacha yoshdagi tarbiyalanuvchi bolalar uchun eng qulay teatr bu qo'g'irchoq teatri. Qo'g'irchoq bilan o'ynash bolalarga individual xususiyatini to'liq ochib berish imkonini beradi.
Eng yaxshi tomoni shundaki, maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradigan bolalar o'yinlarini uslubiy jihatdan taklif qiladi. Xususan, bolalar uchun foydali teatral doirasida darslar bo'ladi, chunki teatr faoliyati turli yo'nalishlarda maktabgacha tarbiyachilarni rivojlantiradi. Bolalar nafaqat topshiriqlarni bajarishni o'rganishadi, teatr tomoshilarida ishtirok etishadi, tassurotlarini rivojlantiradi. Shu jumlada, ota onalarning ishtiroki ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda juda muhimdir.
3-topshiriq. Sahnalashtirish faoliyati jarayonida bolalarda ijodkorlikni rivojlantirishning o'ziga xosligi.
Sahnalashtirish mashg'ulotlarining musiqiy komponenti teartining taraqqiyoti va ta'limiy salohiyatini kengaytirishdir, emotsional effiktni kuchaytirishda bola dunyoni his qilishi va kayfiyatiga ta'sir etishi, shuningdek musiqa tilining fikri va hissiyoti, teatrda mimika va jestga qo'shiladi.
Maktabgacha ta'lim tarbiyalanuvchilari "rol o'ynash", "qo'shiq aytish" va "raqsga" tushushlarga tabiiy moslashadilar, teatrlashtirilgan va musiqiy sahna ko'rinishlarini qabul qilish orqali bolada katta qiziqish uyg'otib, unda ishtirok etishlari xohishistagini bildiradi. Teatr va musiqa ijodiyoti bolalar ehtiyojlarini qondirish bilan muammolardan ozod qiladi, u quvonchli daqiqalar va katta zavqni his qiladi. Rol ijrosidagi matn va musiqiy qo'shiq so'zlari hissiy tizimlar bilan bog'langanligi tufayli, bola matnlar mazmunini tushuna boshlaydi va ijro jarayonida qo'shilishi, sahnaga qarshi, xatto "o'zi"ga ham qarashi tajribasiga uni tuzatishga va uni baholashga o'rganib boradi.
Shunday qilib, Sahnalashtirish faoliayati orqali bolalar ijodiy qobilayatini va bolalar shaxsini kompleks rivojlanish bilan bog'liq qator vazifalarni hal qilishga yordam beradi.
-tarbiyalanuvchilar aktiyorlik ifoda vositasi va teatr xalqidagi dastlabki bilimlarini shakllantirishning yordam berish;
-tarbiayalanuvchilar mustaqil teatr faoliayati talablarini rivojlantiriadi;
-tarbiayalanuvchilarda teatr san'atiga bo'lgan qiziqishlari uyg'onadi;
-atrofdagi xodisalarga bo'lgan shaxsiy-yaxlit estitek munosabatlarini shakillantiradi;
-diqqatni xotirani, hayolatni, fikrlashni, nutiqni, hissiy va ixtiyoriy sohani, inteluktual, musiqiy va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam beradi. Shunday qilib, bevosita sahnalashtirish faoliyatida bolalarni teatrlarga borishi, bolar spaktakli va namoyishlarini tomosha qilibgina qolmasdan teatrlashtirilgan faoliyatda ishtirok etishi teatrlashtirilgan to'garaklarga va mashg'ulotlarga borishini tafsiya qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
