Mavzu: birinchi sinf o’quvchilarining nutqiy faoliyatini rivojlantirishda fonetik o’yinlardan foydalanish metodikasi

1.3. Fonetik o’yinlar tizimi

An’anaviy ona tili ta’limi tizimida fonetik o’yinlar tizimio’yinlarning asosan bir funktsiyasiga-bilimlarni malakaga aylantirish ishiga ko’proq e’tibor beriladi. Fonetik o’yinlar tizimio’yinlarning o’quvchilar faoliyatida bajaradigan barcha funktsiyalaridan unumli foydalanish bilim, malakalarning yanada takomillashuviga asos bo’ladi. Fonetik o’yinlar tizimio’yinlarni faoliyatda bajaradigan ishi jixatidan o’rganish funktsional tahlil sanaladi.

Fonetik o’yinlar tizimi mazmuni, ularning ta’lim jarayonidagi maqsadlari, o’quvchi faoliyatida bajaradigan funktsiyalari jixatdan rang-barang bo’lganidek, mashq qilish usuliga ko’ra ham mazmundor xodisadir. Qiyinlik mashq qilishning sub’ektiv tomonidir. Agar o’quvchi berilgan so’zlarni guruxlarga ajratish yo’lini bilmasa, mashq qilishda qiynaladi.

Mashq qilish usullari vositasida o’quvchilar so’zlarni bo’g’in va tovushlarga ajratish, so’zlarni ma’no va tuzilishiga ko’ra guruhlarga ajratish, til xodisalarini tasnif etish, berilgan ikki imkoniyatdan to’g’risini tanlash, nuqtalar o’rniga xarf, bo’g’in, so’zlarni o’rniga qo’yib yozish, tayanch so’zlar ishtirokida nutq tuzish, mantiqan ajratilgan gap, abzatslarni yahlit shaklga keltirish, dalillardan hulosalar chiqarish kabi usullarni bajarishadi. Mashq qilish usullari tarihiy-tadrijiy taraqqiyoti natijasida o’zbekona fikrlash, o’zbekona ta’lim, odat, an’analar tarkibida shakllangan. Shu tufayli ularni nutq madaniyatini o’zlashtirish bilan aloqador xodisa deb qaraymiz.

Fonetik o’yinlar tizimi mashq o’tkazish uchun tuzilgan o’quv topshiriqlari shartida qo’llangan nutq vositalari (darak, so’roq, buyruq gaplar) topshiriq matnida keltirilgan til dalillari, ularni berish tartibi, mashq qilishda o’quvchilar faoliyatining ishtiroki, o’rganilayotgan mavzu, u yoki bu mashqdan darsning qaysi bosqichida foydalanish mumkinligini e’tiborga olib bir mashqni ikkinchisidan farqlanadi. Binobarin, mashqning nutq jixatdan shakllanganligi, o’quvchilar faoliyatining ishtiroki, mashqning mazmuni, dars bosqichlariga bog’liqligi fonetik o’yinlar tizimio’yinlarni tasnif etishning o’lchovlari sanaladi.