Мавзу: бирикмалар. Режа: Асосий тушунчалар Резьбали бирикмалар 3

Шпонкали бирикмалар.
Шпонкали бирикмалар вал ва ўқларда деталларни маҳкамлаш учун хизмат қилади. Бундай деталлар жумласига шкивлар, тишли ғилдираклар, муфталар, маховиклар, кулачоклар ва бошқалар киради. Бирикма асосан айланма момент билан юкланади.
Шпонкаларнинг барча асосий турларини понасимон ва призмасимонга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳдаги шпонкалар зўриқишли ва иккинчи гуруҳдагилар зўриқишсиз бирикмалар ҳосил қилади.

Шпонкали бирикмалар айланма ҳаракатдаги деталларни йиғиш учун ишлатилади. Уларни осонлик билан йиғиш ва қисмларга ажратиш мумкин. Уларнинг асосий камчилиги вал ёки ўқ устиги қилинган ариқча (паз) бўлиб, у валнинг мустаҳкамлигини камайтиради. Зўриқишдаги бирикмаларда призмасимон шпонкалар қўлланилади. Призматик шпонкаларнинг кўндаланг кесими тўртбурчак шаклида бўлади. Бундай бирикмаларда шпонка ва пазни катта аниқликда тайёрлаш керак бўлади, чунки бунда шпонкалар буровчи моментни ён томони билан юборади.
Буровчи моментни валдан гупчакка юборишда, шпонканинг ён томонлари эзилиши ва гупчак уринма бўйлаб қирқилиши мумкин. Бунда юзага келадиган кучланиш қуйидагича аниқланади:
ва
.
Стандарт шпонкаларнинг b ва h ўлчамлари шундай танланганки, бунда қирқилишдаги кучланишлар эмас, эзилишдаги кучланишлар бирикма нагрузкасини чеклайди. Шунинг учун, одатда, ҳисоблашларда фақат биринчи формула ишлатилади.
Пайванд бирикмалар.
Пайванд бирикмалар машинасозлик ав қурилишда кенг ишлатилади.
Афзалликлари:
1) материални тежайди (пайванд бирикмалар ўртача бошқаларига қараганда 20-25% га енгил бўлади).
2) бирикма зич ва ўтказувчан эмас.
3) ҳар қандай профилдаги деталларни бириктириш мумкинлиги.
4) меҳнат сарфи сезиларли даражада кам.
5) нисбатан арзон туради.
Камчиликлари:
1) бирикма сифатини текшириш-нинг мураккаблиги;
2) пайвандлаш ҳудудида бириктирилувчи деталларнинг физик ва кимёвий хоссалари бузилиши эҳтимоли;
3) пайванд жойида кучланишлар-нинг юқори концентрацияси;
4) термик деформация ва ҳамма материалларни бириктириш имкони мавжуд эмаслиги.
Электр токи ва газ ёрдамида пайвандлаш усуллари мавжуд. Булардан электр токи ёрдамида пайвандлаш кенг тарқалган. Бу усул қулай, тнжамли ва уни автоматлаштириш мумкин. Натижада ишлаб чиқариш унумдорлиги 20% га ортади ва сифатли бирикма олинади.
Деталларнинг бирикмасини учма-уч, бир-бирининг устига ва бурчак остида каби турларга бўлиш мумкин. Пайванд бирикмалар формаси бўйича учма-уч ва бурчак остида бўлиши мумкин. Уларни чўзилиш ва сиқилишга ҳисоблашади

- чокнинг узунлиги; S – пайванд жойидаги листнтнг қалинлиги;