Mavzu: Bir bosh bo‘lakli gaplar

MAVZU: Hol ergash gapli qo‘shma gaplar

MAQSAD: Kurs tinglovcilariga hol ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi

KUTILADIGAN NATIJA: Kurs tinglovcilariga hol ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumotlarga ega bo‘lishlari kerak.

Zarur jihozlar: gazeta, jurnal,yangi adabiyotlar , plakat va videoproyektor

mavzuning texnologik xaritasi

Fan: O‘zbek tili grammatikasining nazariy masalalari Mavzu: Hol ergash gapli qo‘shma gaplar Soatlar soni: 2 soat
Mavzuning qisqacha ta’rifi (Davlat talablariga asosida) Hol ergash gapli qo‘shma gaplar-bosh gap tarkibida hol vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi , maqsadi , sharti , payti , holati , miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplar . Hol ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar , shart mayli shakllari ; sabab , maqsad , shart bog‘lovchilari ; deb so‘zi yordamida bog‘lanadi .
O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og‘zaki bayon qilish, “Aqliy hujum” metodi, davra suhbati, o‘zaro tajriba almashish, Vositalar (texnik va didaktik): tarqatma materiallar, savollar, prezentatsiya slaydlari, skoch, marker, flipchart, videoproektor. Nazorat: Og‘zaki nazorat, o‘z-o‘zini nazorat qilish, savol javob. Baholash: Rag‘batlantirish Dars shakli : kichik ma’ruza, suhbat, savol-javob
Nazariy mashg‘ulotning maqsad va vazifalari:
Maqsad: Kurs tinglovcilariga hol ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi		Vazifalar: Ta’limiy savol: O‘quvchi nutqini rivojlantirishda qo‘shma gaplarning ahamiyati?
Kutilayotgan natijalar:
Nazariy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Bilim): Hol ergash gapli qo‘shma gaplar-bosh gap tarkibida hol vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi , maqsadi , sharti , payti , holati , miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplar .		Qaysi savollar beriladi: 1.Ona tili o‘qitishning eng muhim vazifalari?
Nazriy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Ko‘nikma Hol ergash gapli qo‘shma gaplar-bosh gap tarkibida hol vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi , maqsadi , sharti , payti , holati , miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplar .		Qaysi savollar beriladi: 1.Uzluksiz ta’lim va turlari? 2.Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining nechanchi sinflarida qo‘shma gaplar o‘rganiladi?
Amaliy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Malaka): Hol ergash gapli qo‘shma gaplar-bosh gap tarkibida hol vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi , maqsadi , sharti , payti , holati , miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplar .		Qanday topshiriqlar beriladi? Kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari nimalardan iborat?
Dars jarayoni va bosqichlari:
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni		metodi	Vaqt (daqiqa)
1-bosqich: tashkiliy qism.	Tanishuv va davomatni aniqlash		Xotira mashqi	5
2-bosqich: Refleksiya. Ehtiyojlarni aniqlash	Mavzu bo‘yicha savol-javob orqali tinglovchilarning ushbu mavzuga tayyorligi va ehtiyojlari aniqlanadi		savol-javob	10
3-bosqich: Mavzu bayoni	Mavzuni reja asosida yoritish: 1.Hol ergash gapli qo‘shma gaplar. 2.Ergash gaplarning bosh gaplarga bog‘lanishi.		Slaydlar asosida kichik ma’ruza. Aqliy hujum O‘zaro tajriba almashish	10 10 10 5
4-bosqich: Mustahkamlash:	Kurs tinglovcilariga hol ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi		Guruhlarda ishlash.	10
5-босқич: Baholash. Dars yakuni	Xulosa (savol-javob, fikr mulohazalar va takliflar)		Guruhlarni baholash Savol-javob	10 5
6-bosqich: Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar (uyga vazifa)	Mavzuga oid savollar Tegishli adabiyotlar tavsiya qilinadi.		Og‘zaki	5

Nazariy mashg‘ulotning borishi:

1-bosqich: O‘qituvchi mavzuni tanishtiradi. Mashg‘ulotga zarur bo‘lgan jihozlar bilan ta’minlash

2-bosqich: Tinglovchilarning mavzuga oid bilimlari va ehtyojlarini aniqlash maqsadida og‘zaki savol-javob o‘tkaziladi.

3-босқич. Mavzuni reja asosida yoritish:

Slaydlar yordamida kichik ma’ruza., o‘quvchilarning nutqini o‘stirishning eng muhim vazifalardan biri ekanligi. Pedagog faoliyati birinchi navbatda shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishdan iboratligi, uning bilim va malakalarini vatan ravnaqi va taraqqiyoti uchun yo‘naltirishga qaratilishi.

4-bosqich: Mustahkamlash: Kurs tinglovcilariga hol ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi

5-bosqich: Savol – javob asosida o‘qituvchining mavzuni mustahkamlash bo‘yicha xulosasi bayon qilinadi

6-bosqich: O‘qituvchi mashg‘ulot yakunida umumiy xulosalar bildiradi va adabiyotlar tavsiya qiladi.

Reja:

1.Hol ergash gapli qo‘shma gaplar.

2.Ergash gaplarning bosh gaplarga bog‘lanishi.

Hol ergash gapli qo‘shma gaplar-bosh gap tarkibida hol vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi yoki bosh gap orqali ifodalangan mazmunning sababi , maqsadi , sharti , payti , holati , miqdor-darajasi kabilarni bildirgan ergash gaplar .

Hol ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar , shart mayli shakllari ; sabab , maqsad , shart bog‘lovchilari ; deb so‘zi yordamida bog‘lanadi .

Hol ergash gaplar holning ma`no turlariga muvofiq o‘z ichida payt , o‘rin , sabab , maqsad , shart , miqdor-daraja ergash gaplar singari bir necha turga bo‘linadi . Buni quyidagi chizmada ifodalashimiz mumkin .

Hol ergash gapli qo‘shma gap	Savoli	Qolipi	Ma`no turi
1. Kechqurun osh suzsak , bir nasiba kam . 2.Qayerda ahillik bo‘lsa , o‘sha yerda qut-baraka bo‘ladi. 3.Sizni qo‘rqib ketmasin deb , kechqurun bezovta qilmadik . 4. Soy qanchalik tez oqsa , u shunchalik sayoz bo‘ladi .	Qachon ? Qayerda ? Nega ? Qay darajada ?	-sa -sa deb -sa	Payt ergash gapli qo‘shma gap O‘rin ergash gapli qo‘shma gap Masad ergash gapli qo‘shma gap Miqdor-daraja ergash gapli qo‘shma gap

Test savollari:

1. So̒zlarning kelib chiqish, paydo bo̒lish yollarini o̒rganuvchi sohaning nomi qaysi qatorda ko̒rsatilgan?

А)leksiologiya В)lеksiografiya С)frazeologiya

*D) etimalogiya

2.O̒zbek tili qaysi til oilasining qaysi guruhiga mansub?

А) turkiy tillar oilasining oltoy guruhiga

В) xind –evropa oilasining tohar guruhiga

*С)оltoy oilasining turkiy guruhiga

D) Eron oilasining xind – evropa guruhiga

3. Dunyodagi xalqaro tillar qaysi qatordagi javobda aks etgan?

*А) ingliz, fransuz, rus, ispan, аrab, хitoy tillari.

В) o̒zbek, usmonli, turk, qozoq, qirg‘iz,оzarbayjan, rus tillari.

С)ingliz, nemis, yapon, italyan, polyak, rus tillari.

D)lotin, хind, eron, хitoy, rus, ingliz tillari.

4. Hozirgi o̒zbek tili uchun qaysi shevalar asos qilib olingan?

А)Аndijon-Shахrihon. В)Хоrazm-Urganch С)Тоshkent-Guliston *D) Farg‘ona-Тоshkent

5.Quyidagi gaplarning qaysi birida tomoq so‘zi ko‘chma ma’noda qo‘llangan?

А) Yigit kelganini bildirib, tomoq qirib qo‘ydi.

B) Bemorni tamog‘idan suv ham o‘tmay qoldi.

*C) Xo‘ra oshdan o‘lar, to‘ra – tomoqdam.

D) Kechga borib tomog‘im og‘rib qoldi.

6.Quyidagi juft so‘zlardan muomala ma’nosi ifodalanganini belgilang

А) Qozon – tovoq

В) Oldi – berdi

C) Kirdi- chiqdi

*D) Sigir- buzoq

7.Dalil –dadil so‘zlari shakl va ma'no munosabatiga ko‘ra qanday so‘zlar hisoblanadi?

А) Sinonimlar

В) Antonimlar

C)Оmonimlar

*D) Paronimlar

8.Qanday so‘zlar badiiy nutqda qo‘llanib, tazod yaratish uchun xizmat qiladi?

А) Sinonimlar

*В) Antonimlar

C)Оmonimlar

D) Paronimlar

9. Ма’noviy sinonimlar berilgan qatorni aniqlang.

А) yuz, bet, chehra, кo‘klam, bahor, оftob, quyosh, кеldi, tashrif buyurdi

*В) kuldi iljaydi, tirjaydi, ishshaydi, jilmaydi

C) qo‘lini yuvibqo‘ltiqqa urdi– хаfsalasi pir bo‘ldi, каyfi uchib кetti

D) yuragi yorila yozdi, tilshunoshlik, lingvistika, коsmos, fazo, doston, poema

10. Qanday tasvir qo‘llanganda insonga xos xususiyatlar narsa va hayvonlarga ko‘chiriladi?

*A*Istiora B. Tazod C) Tashbeh D)Muxammas

91. Hajmi va qofiyalanish tartibi bir xil bo‘lgan ikki janrni ko‘rsating

**Tuyuq, ruboiy B. Qit’a, chiston C. Ruboiy, qit’a D.Ruboiy, chiston

Foydalanilgan adabiyotlar:

1.Umumiy o‘rtа tа’limning Dаvlаt tа’lim stаndаrtlаri vа o‘quv dаsturi.

2010- yil 1 – mаxsus son.

2.Pedagogik texnologiya asoslari. 2004 yilJ.G‘. Yo‘ldoshev.S.A.Usmonov.

3. Onа tili tаlim mаzmuni. H.Ne’matov; А.G‘ulomov.

4. «Onа tilidаn аmаliy ijodiy ishlаr» 1997- yil А. G‘ulomov. H.Ne’mаtov.

5. «Nutq o‘stirish usullаri». А. G‘ulomov

6. Didаktikа. O‘.R.Roziqov S.YU.Og‘аyev vа boshqаlаr. Toshkent 1997 -yil.

7. Til o‘rgаnish аsosi. T.Yuldo‘shev 1999- yil.

8. «Ona tili» qo‘llanma .M. Hamrayev Toshkent 2012 -yil.

9.”O‘zbek tili va adabiyoti “ jurnali 2010-yil.№ 4

MAVZU: To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar 2 soat

MAQSAD: Kurs tinglovcilariga to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi .

KUTILADIGAN NATIJA: Kurs tinglovcilariga to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy ma’lumotlarga ega bo‘lishlari kerak.

Zarur jihozlar: gazeta, jurnal,yangi adabiyotlar , plakat va videoproyektor

mavzuning texnologik xaritasi

Fan: O‘zbek tili grammatikasining nazariy masalalari Mavzu: To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar Soatlar soni: 2 soat
Mavzuning qisqacha ta’rifi (Davlat talablariga asosida) To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar- bosh gap tarkibida to‘ldiruvchi vazifasida qo‘llangan ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlab keluvchi ergash gaplar . To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi .
O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og‘zaki bayon qilish, “Aqliy hujum” metodi, davra suhbati, o‘zaro tajriba almashish, Vositalar (texnik va didaktik): tarqatma materiallar, savollar, prezentatsiya slaydlari, skoch, marker, flipchart, videoproektor. Nazorat: Og‘zaki nazorat, o‘z-o‘zini nazorat qilish, savol javob. Baholash: Rag‘batlantirish Dars shakli : kichik ma’ruza, suhbat, savol-javob
Nazariy mashg‘ulotning maqsad va vazifalari:
Maqsad: Kurs tinglovcilariga to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berish ko‘zda tutiladi		Vazifalar: Ta’limiy savol: To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga qanday bog‘lanadi?
Kutilayotgan natijalar:
Nazariy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Bilim): To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi . Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart mayli shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va to‘ldiruvchi ergash gap bosh gapdan oldin keladi		Qaysi savollar beriladi: 1.Ona tili o‘qitishning eng muhim vazifalari?
Nazriy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Ko‘nikma): To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi . Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart mayli shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va to‘ldiruvchi ergash gap bosh gapdan oldin keladi		Qaysi savollar beriladi: 1.To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga bog‘lanishi bo‘yicha qanday ma’lumotga egasiz?
Amaliy mashg‘ulot yakunida tinglovchi bilib oladi ( Malaka): To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi . Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart mayli shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va to‘ldiruvchi ergash gap bosh gapdan oldin keladi		Qanday topshiriqlar beriladi? To‘ldiruvchi ergash gaplarning bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog‘lanashi bo‘yicha tarqatmalarda topshiriq beriladi.
Dars jarayoni va bosqichlari:
Ishning nomi	Bajariladigan ish mazmuni		metodi	Vaqt (daqiqa)
1-bosqich: tashkiliy qism.	Davomatni aniqlash		Xotira mashqi	5
2-bosqich: Refleksiya. Ehtiyojlarni aniqlash	Mavzu bo‘yicha savol-javob orqali tinglovchilarning ushbu mavzuga tayyorligi va ehtiyojlari aniqlanadi		savol-javob	10
3-bosqich: Mavzu bayoni	Mavzuni reja asosida yoritish: To‘ldiruvchi ergash gaplar haqida. 2. To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplarning ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlashi		Slaydlar asosida kichik ma’ruza. Aqliy hujum O‘zaro tajriba almashish	10 10 10 5
4-bosqich: Mustahkamlash:	Kurs tinglovcilariga to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi		Guruhlarda ishlash.	10
5-босқич: Baholash. Dars yakuni	Xulosa (savol-javob, fikr mulohazalar va takliflar)		Guruhlarni baholash Savol-javob	10 5
6-bosqich: Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar (uyga vazifa)	Mavzuga oid savollar Tegishli adabiyotlar tavsiya qilinadi.		Og‘zaki	5

Nazariy mashg‘ulotning borishi:

1-bosqich: O‘qituvchi mavzuni tanishtiradi. Mashg‘ulotga zarur bo‘lgan jihozlar bilan ta’minlash

2-bosqich: Tinglovchilarning mavzuga oid bilimlari va ehtyojlarini aniqlash maqsadida og‘zaki savol-javob o‘tkaziladi.

3-босқич. Mavzuni reja asosida yoritish:

Slaydlar yordamida kichik ma’ruza., o‘quvchilarning nutqini o‘stirishning eng muhim vazifalardan biri ekanligi. Pedagog faoliyati birinchi navbatda shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishdan iboratligi, uning bilim va malakalarini vatan ravnaqi va taraqqiyoti uchun yo‘naltirishga qaratilishi.

4-bosqich: Mustahkamlash: Kurs tinglovcilariga to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplar haqida umumiy va chuqur ma’lumot berishda interfaol o‘yinlar va zamonaviy o‘qitish metodlardan foydalaniladi

5-bosqich: Savol – javob asosida o‘qituvchining mavzuni mustahkamlash bo‘yicha xulosasi bayon qilinadi

6-bosqich: O‘qituvchi mashg‘ulot yakunida umumiy xulosalar bildiradi va adabiyotlar tavsiya qiladi.

Reja :

1. To‘ldiruvchi ergash gaplar haqida.

2. To‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gaplarning ko‘rsatish olmoshining ma`nosini izohlashi

To‘ldiruvchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so‘zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo‘llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog‘lanadi .

Gap qismlari nisbiy so‘zlar yordamida bog‘langanda , ergash gap kesimi shart

mayli shaklidagi fe`llar bilan ifodalanadi va to‘ldiruvchi ergash gap bosh gapdan

oldin keladi .

M : Kimki bo‘lsa dilozor , undan el-u yurt bezor . (Kimdan el-u yurt bezor ?)

Qalbingiz nimani buyursa , siz menga shuni buyuring . ( Nimani buyuring ? )

Gap qismlari - ki yordamida bog‘langanda esa to‘ldiruvchi ergash gap bosh

gapdan keyin keladi .