Mavzu: baliqlarning bioekologik xususiyatlari I kirish betlar II asosiy qism 6-24 betlar

Teri qoplaichlari – 
Baliqlarning teri qoplaichlari umumiy tuzilishi belgilari 
bilan xarakterlanadi: ularning epidermasida talaygina bir xo’jayrali bezlari 
bo’lganligi uchun shilimshiq modda bilan qoplangan. Baliqlarning teri bezlari 
boshqa barcha umrtqalardagidek epidermisdan hosil bo’ladi. Teri bezlarining 
ichida shilimshiqni bevosita tashqariga ajratadigan qadoqsimon bezlar hammadan 
ko’pdir. 
Tangachalari -
Baliqlarning tangachalari hamisha chin teri koriumdan hosil 
bo’ladi. Baliq tangchalarining uchta asosiy tipi bor.
1.
plakoid
2.
ganoid
1) Plakoid tangacha. 
Bu eng primitiv tangacha bo’lib, solishtirma 
anatomik jihatdan juda ham diqqatga sazovordir, chunki faqat ganoid va suyak 
tangachalar emas balki tishlar ham o’sha tangchadan iborat. Akulalarning tishi ham 
haqiqiy plakoid tangachadir. 
2) Ganoid tangacha. 
Hozirgi paytda juda kamdan-kam baliqlar cho’tka 
qanotlilar baliqlarda bor. Lekin u qazilma baliqlarda ko’p bo’lgan. Tipik holdagi 
ganoid tangchalar yassirombik plastinkalardan iborat bo’ladi. 
Ganoid tangchaning tashqi qatlami juda qattiq maxsus moddadan ganoiddan, 
ostki qatlami suyak to’qimadan tashkil topgan. Ganoid tangacha butkul 

---

16 
biriktiruvchi to’qimadan hosil bo’ladi. Shuning uchun ham hech vaqt emal bilan 
qoplangan bo’lmaydi.
3) Suyak tangacha. 
Ko’p qanotlilar, barcha suyakli baliqlarga xosdir. Bu 
tangacha tipik holda turli kattalikdagi yupqa suyak plastinkadan iboratdir. Suyak 
tangachalar doimo o’sib turadi va plastinka atrofida yillik halqalar hosil bo’ladi. 
Ixtiologlar mana shu xalqalarga qarab baliqlarni yoshini aniqlaydilar. Ko’p 
baliqlarning suzgich qanotlaridagi suyak tangachalar suyak tikanaklarini hosil 
qiladi.
Baliqlarni rangi – 
bir qancha sabablarga boliq. Masalan kumushdek 
yaltirash tangalargagina emas, balki baliqning ko’p ichki organlariga (havo 
pufakchasi, qorin pardasiga) ham xos bo’ladi va guanin moddasining borligidan 
kelib chiqadi. Ko’pgina baliqlar o’z rangini o’zgartirib atrofdagi muxit rangiga kira 
oladi.
O’q skeleti – 
baliqlarning o’q skeleti turlicha tuzilgan. Qadimgi baliqlar 
gruppasining o’q skeleti qattiq parda hamda toaydan tuzilgan yoki suyak umrtqa 
yoylari bilan qoplangan xordadadan iborat. Ancha yosh hozirgi zamona baliqlari 
o’q skeleti toay yoki umrtqadan iborat bo’lib umrtqalarning orasida xorda qoldii 
saqlanib qolgan. Ko’pchilik suyakdor baliqlarda xaqiqiy qavuralardan tashqari, 
muskul suyaklari deb ataladigan suyakchalari ham bo’ladi. Bu suyakchalar ustki 
ovuradan kelib chiqqan.
Bosh skeleti –
baliqlarning bosh miya skeleti avvalo visstseral skeletni 
rivojlanib ketganligi bilan xarakterlanadi, vissteral skeletda ja va til osti (ganoid) 
eylardan iborat bo’lgan ovqat tutuvchi ja apparati, hamda kamida beshta jabra 
yoyidan tashkil topgan jabra apparati bo’ladi. Jabra shu jabra yoylariga o’rnashadi.